(VietNamNet) - Dự kiến đào tạo 20.000 tiến sĩ của Bộ GD-ĐT đã được VietNamNet đề cập trong các bài viết gần đây. Ngày 30/3, vấn đề này trở lại Quốc hội với một số chất vấn của đại biểu và giải trình của Bộ trường. GS Nguyen Tran (Viện Vật lý), gửi tới tòa soạn ý kiến từ "xuất phát  thực tiễn nhiều năm tham gia đào sau ĐH ở Viện và một số trường ĐH ở Hà Nội" của ông. VietNamNet giới thiệu như một tiếng nói của cá nhân người viết, trong quá trình mà Bộ GD-ĐT đang hoàn thiện quy chế mới về đào tạo tiến sĩ cũng như thực hiện kế hoạch 20.000 TS.
 
Về con số 01 bài báo? 
 

Lướt qua thư viện điện tử của vài trường bên Mỹ ta sẽ thấy ngay điều này. Nếu như LA “Interpolating perturbation scheme for correlated electron systems ” của Henrik Kajueter (Rutgers University, 1996) có tới 9 bài báo đăng trên các tạp chí hàng đầu, thì LA “Energy level statistics  of disordered quantum dots” của Chien-yu Tsau (University of Wisconsin-Madison, 2002) không có bài đăng nào.

Tình trạng tương tự cũng tìm thấy ở các nước khác. Trao đổi với các GS Mỹ về Vật lý, chúng tôi được biết là ở bên đó, trung bình một LATS Vật lý có khoảng 3 bài báo đã đăng hoặc được nhận đăng (ở Mỹ thì tạp chí quốc gia cũng là “quốc tế"). Ở ta. chúng tôi không rõ có chăng một thống kê chi tiết về “số bài báo / một LATS” cho từng ngành !?. Với một số ngành lí thuyết cơ bản, rất có thể con số này không  đến nỗi quá buồn.

Ở chỗ chúng tôi, mặc dù không có văn bản quy định nào, nhiều năm nay các thầy thống nhất với nhau là, một luận văn Thạc sĩ (chứ chưa phải Tiến sĩ) muốn nhận được điểm tối đa phải có ít nhất một bài báo đăng trên tạp chí quốc tế (TCQT).

Tôi biết, nhiều LATS có không ít hơn 3 bài báo đăng trên các TCQT có tín nhiệm. Nhưng, đó là chuyên ngành thuần túy lí thuyết cơ bản.

Với khoa học ứng dụng, việc đăng báo khó lắm. Một LA khoa học ứng dụng, về mặt “quốc tế “ có thể không có gì mới để mà “đăng báo”, nhưng lại có thể mang lại hiệu quả rất lớn về kinh tế, xã hội cho đất nước mình. Phải nói, làm ứng dụng (nghiêm) rất khó và không ai dám nói rằng một LA ứng dụng, mặc dù không thể đăng báo, là kém “khoa học” hay kém “thời sự”. Đó là chưa kể, có những kết quả nghiên cứu không nên, hoặc thậm chí không được phép đăng báo. Cho nên, không thể có một điều kiện “cứng” về số bài báo cho mọi ngành, mọi loại đề tài.
 
Vả lại, quản lí chất lượng LATS bằng số bài báo, cũng mới chỉ là quản lí cái ngọn. Chính thầy hướng dẫn (người quyết định việc LA được đưa ra bảo vệ) và hội đồng chấm LA (cũng gồm các thầy, quyết định việc trao học vị TS cho tác giả LA) mới là cái gốc của chất lượng. Muốn có trò giỏi thì trước hết thầy phải giỏi. Các thầy giỏi luôn ý thức cao về “thương hiệu” của mình và không thể cho ra lò các TS rởm. Cho nên,  muốn nâng cao chất lượng TS, trước hết phải chăm lo đến chất lượng của đội ngũ các thầy.

Thầy ngoại: Khó khả thi
 
Cho đến nay, bản thân tôi chưa cảm nhận thấy một tín hiệu nào về một chủ trương nhà nước nhằm cải thiện tình trạng đội ngũ thầy dạy ĐH và trên ĐH hiện rất thiếu và rất yếu.

Ý kiến về mời thầy ngoại thiếu cơ sở thực tiễn. Nếu có mời, chính chúng tôi mới biết nên mời ai. Tất nhiên, ta chỉ mời những người giỏi, đang làm việc hiệu quả, có khả năng tổ chức, hợp tác, có uy tín quốc tế cao.  Những người như vậy đang có chỗ làm việc tử tế, có vị trí xứng đáng. Ta có gì hấp dẫn đến mức để họ có thể từ bỏ tất cả những gì đang có, mang cả gia đình sang sinh sống, làm việc nhiều năm ở Việt Nam?

Đi thăm đâu đó ít ngày là chuyện nhỏ, nhưng đi làm việc thời gian dài ở nước ngoài là một việc không đơn giản.

Ngay nghèo như chúng tôi mà không phải ai cũng bứt nổi ra nước ngoài làm việc nhiều năm (mặc dù không thiếu mời chào).

Bản thân tôi có nhiều bạn đồng nghiệp thân ở nhiều nước, họ rất yêu Việt Nam và vui vẻ sang thăm chúng tôi một tuần, mươi ngày.  

Nhưng, tôi biết chắc là, nếu ngỏ lời mời họ sang Hà Nội làm việc một hoặc vài năm, thì sẽ không có một ai nhận lời. Một điểm quan trọng nữa, cứ cho là có người đồng ý, thì liệu họ có hoà nhập được?

 Nếu không, thất bại là đã rõ. Còn, đã hoà nhập rồi, thì vấn đề lại là liệu họ có còn làm việc hiệu quả hơn những người làm khoa học bản địa?

Và khi đó xuất hiện nghịch lý khó giải: vì sao ta có thể chi ra 10 để thuê một thầy ngoại, lại không thể chi 1 cho một thầy nội suốt đời gắn bó với đào tạo và khoa học trên quê hương mình và làm việc cũng không kém gì thầy ngoại?

Tiền chi cho người nước ngoài là đồng tiền mất hẳn, còn chi cho thầy trong nước là tiền đầu tư xuyên thế hệ. Ở Đài Loan, có rất nhiều nhà khoa học đến từ các nước khác nhau, nhưng ở đó, lương thầy  “ngoại” không hơn gì lương thầy “nội”.

Cũng nói thêm rằng, hiện chúng tôi thường xuyên mời khách nước ngoài không phải vì cần họ giúp về chuyên môn, cũng không phải mong họ cho cái gì, mà chủ yếu để tạo dựng quan hệ hợp tác. Qua đó, HS của chúng tôi có cơ hội đi tu nghiệp dài hạn ở các nước khoa học phát triển. Muốn vậy thì vị khách của chúng ta phải có vị trí vững chắc, đáng kính ở nước ngoài. Chứ, ông ấy lại sống ngay ở Hà Nội thì còn trông mong gì nữa!

Thầy ngoại người Việt?

Một nguồn bổ sung có thể khác cho đội ngũ thầy là các nhà khoa học người Việt đang làm việc ở nước ngoài. Với trào lưu du học như hiện nay, sắp tới số người này sẽ rất lớn. Vấn đề là làm thế nào để họ muốn về nước làm việc?

Những người Việt làm khoa học ở nước ngoài hiểu đúng đắn rằng, chúng tôi (những người đang sống bằng khoa học ở trong nước) chính là hình ảnh tương lại của họ, nếu họ về nước làm việc. Học trò cũ của tôi đang nhận 6 - 7 ngàn đô la Mỹ một tháng, về thăm quê thấy thầy giáo đầu đã bạc trắng, mặc dù đã ở tột đỉnh của học vị, học hàm và mặc dù vẫn làm việc 12 giờ một ngày, làm việc có hiệu quả, lương dù quy đổi kiểu gì cũng còn xa mới được 2 trăm đô la Mỹ một tháng. Thử hỏi, làm thế nào tôi có thể thuyết phục được anh ấy về nước làm việc. Để thu hút “chất xám” từ bên ngoài, cách đúng đắn và hiệu quả nhất là hãy chăm lo thật tốt “chất xám” đang có trong nhà.