Tàu hỏa cao tốc: Mỹ cũng phải nghĩ

Nếu tính đến mọi cách khiến Florida có thể thổi bay 1,25 tỉ USD quỹ phục hồi kinh tế liên bang, thì xây dựng tuyến đường sắt cao tốc có lẽ là cách hào nhoáng nhất.

>> "Siêu dự án" và trách nhiệm của Quốc hội

Nối Tampa, Orlando và Miami bằng tàu cao tốc là lịch trình được bàn tới trong nhiều thập niên. Tuy nhiên, theo nhiều nhà quan sát, viễn cảnh lợi ích nó mang lại ở ngay hiện tại cũng vẫn luôn giống trước đây: con số 0 tròn trĩnh.

Ảnh: infrastructurist

Số tiền mà Tổng thống Mỹ Barack Obama cung cấp tại Tampa trước đó lẽ ra cần được kèm theo một chú ý: “Đây là một món quà từ nước Mỹ, giờ đây, bạn hãy tự xây dựng cho mình thứ gì đó bạn không thể có đủ khả năng vận hành”.

Hầu hết các dịch vụ vận chuyển hành khách bằng đường sắt ở đất nước này đều bị thua lỗ và đòi hỏi trợ cấp lớn, từ Metrorail của Miami-Dade đến Amtrak đang vật lộn tồn tại.

Nhưng điều này không ngăn cản được các quan chức Florida hăm hở tiếp cận các kế hoạch hỗ trợ tài chính để kích thích kinh tế mà chính phủ Obama đưa ra. Họ thiết tha với việc tìm quỹ cho một dự án tàu cao tốc.

Cam kết 1,25 tỉ USD của Tổng thống Mỹ được chi trả nhanh chóng cho tuyến đường khoảng 134,4km giữa Tampa và Orlando. Giai đoạn thứ hai dài 384km, sẽ nối Orlando và Miami.

“Sự hấp dẫn và tính cạnh tranh trong chọn lựa phương tiện vận chuyển với người dân và du khách” là những gì mà chính quyền bang định hình cho dự án. Nhưng ý tưởng “ngông cuồng” lại nằm ở chỗ những gì thực tế dự án mang lại.

Tàu cao tốc thực sự thú vị, những đoàn tàu lao nhanh như gió với vận tốc 268,8km/h tới gần 300km/h. Điều không may là, một hệ thống tàu công nghệ cao như vậy lại không đủ khả năng chi trả cho chính mình.

Việc vận chuyển và số lượng hành khách sử dụng dịch vụ phục thuộc vào “tính thân thiện” của giá vé. Do vậy, mỗi dặm đi lại trên con tàu cao tốc hình đầu đạn (tàu siêu tốc) sẽ gặm từng đồng đôla công quỹ.

13 năm trước đây, khi cuộc tranh cãi đang diễn ra ở đỉnh cao, một chuyên gia tư vấn vận chuyển quốc gia đã đưa ra báo cáo dài 55 trang. Báo cáo dự đoán rằng, tuyến đường cao tốc giữa miền trung Florida và Miami sẽ có thể là một thảm họa tài chính.

Wendell Cox của Học viện nghiên cứu James Madison cho biết, sẽ không có đủ người lấp đầy ghế trên con tàu đầu đạn, một phần vì các gia đình có thể thuê xe hơi cùng lái đến lộ trình tương tự với giá rẻ hơn. Ông ước tính, tuyến đường sắt cao tốc sẽ ngốn của người Florida từ 14-39 tỉ USD tiền trợ cấp.

Khác với chính phủ liên bang, chính quyền bang không thể tự in tiền cho họ. Hiến pháp tiểu bang Florida yêu cầu một ngân sách cân bằng. Điều đó có nghĩa là, khi con tàu đầu đạn lao trên lộ trình, nó sẽ hút cạn đồng tiền công quỹ dành cho những dự án trường học, dịch vụ xã hội, công việc công cộng…

Mặc dù có vô vàn trở ngại, nhưng giấc mơ kết nối Nam Florida và Trung Florida bằng con tàu hiện đại đã không cho phép sự ngập ngừng, lưỡng lự tồn tại. Từ năm 1996 - 1998, cơ quan lập pháp tiểu bang đã phê chuẩn 77 triệu USD chỉ dành cho việc nghiên cứu tính khả thi dự án tàu siêu tốc.

Trải qua nhiều năm, dự án mang theo khát khao của các quan chức, nghị sĩ ở hai đảng của Mỹ gồm Bob Graham và gần đây nhất là thượng nghị sĩ Bill Nelson cũng như Thống đốc Charlie Crist.

Có một ngoại lệ là Jeb Bush (em trai của cựu tổng thống Mỹ George W. Bush), người từng giữ cương vị Thống đốc bang Florida đã tập trung những người bỏ phiếu cho việc hủy bỏ một kế hoạch cải tổ hiến pháp cho phép chi tiêu cho tàu siêu tốc. Bush tin rằng dự án ấy là quá tốn kém và ông đã đúng.

Trong những ngày tìm kiếm sự đồng thuận, những người ủng hộ cho rằng, tuyến đường cao tốc là cách để gỡ bỏ tình trạng ách tắc trên đường quốc lộ, khuyến khích thương mại giữa các trung tâm thành thị trong bang. Giờ đây, khi khắp nước Mỹ phải đối mặt với tình trạng thất nghiệp ngày một lớn, thì xây dựng tuyến đường cao tốc sẽ được thổi phồng lên hơn với danh xưng một chương trình tạo nhiều việc làm.

Rõ ràng, việc xây dựng tuyến đường như vậy sẽ thu hút hàng nghìn người làm việc trong ít năm. Nhưng một khi dự án kết thúc, ước tính sẽ chỉ cần 600 nhân công làm việc lâu dài.

Sức nặng chi phí khổng lồ để duy trì, bảo dưỡng và trợ cấp cho một hệ thống tàu cao tốc hơn 500km sẽ đòi hỏi việc cắt giảm hay thậm chí là hủy bỏ những chương trình khác của bang - những chương trình hiện tại có hàng trăm người lao động làm việc.

Dự án tàu siêu tốc sẽ đem lại vận may bất ngờ cho những nhà tư vấn, phát triển và xây dựng liên quan tới giai đoạn xây dựng. Cơ quan tiểu bang xem xét các hợp đồng là Cục Vận tải - vốn từ lâu theo đuổi một giấc mơ đường sắt cao tốc.

Thực tế, nhiều dự án vốn được đưa ra bởi quỹ phục hồi và kích cầu - như cầu cảng, đường sá, thuế má - sẽ chỉ nhất thời thúc đẩy kinh tế địa phương. Và liệu có cần tranh cãi với một người thất nghiệp rằng, một công việc xây dựng kéo dài trong 6 tháng hay một năm sẽ tốt hơn là không có việc làm?

Vấn đề với chuyện làm tàu cao tốc là chi phí sẽ bóp nghẹt lợi ích trước mắt và tạo ra sự kiệt quệ triền miên với ngân quỹ, vốn rất yếu ớt, của Florida.

• Thái An (Theo miamiherald)