Hà Nội hiện có hơn 3 triệu dân, trong đó 2,6 triệu người có hộ khẩu, 500.000 người thuê nhà, lao động tự do và khoảng 500.000 người từ địa phương khác vào thành phố lao động, học tập, công tác mỗi ngày. Tính sơ, dân diện KT4 chiếm đến 1/6 lượng người đang sinh sống trên địa bàn Thủ đô.

Anh Hoàng Văn Nguyên, CSKV phường Giảng Võ còn kể một câu chuyện ''bất khả kháng'' anh gặp phải khi đi kiểm tra hộ khẩu ở một gia đình ở khu tập thể B4 Giảng Võ, rõ ràng có người ở nhà mà gõ cửa mãi không có ai trả lời, rất lâu sau mới thấy một ''osin'' ra nói không có ai ở nhà rồi chạy vào... toilet, thập thò trong đó nhìn ra đầy sợ sệt, hỏi thế nào cũng không trả lời nữa!

"Chết là hết, khai tử làm chi?"

Chồng chị M ở Tập thể Công trường 57 Nghĩa Dũng, Phúc Xá mất hơn 1 năm nay. Khi đến kiểm tra lực lượng CSKV mới biết gia đình chị vẫn chưa cắt hộ khẩu cho người đã mất. Lý do: ''Tôi thương anh ấy, không muốn cắt khẩu của anh ấy!''. Chị M không hiểu được việc cắt khẩu cho người chết rất cần thiết cho việc quản lý nhân khẩu ở địa phương. Theo suy nghĩ đơn thuần của chị, cắt khẩu là xoá tên anh trong sổ hộ khẩu của gia đình; chị không biết việc làm của mình lại gây khó cho thủ tục nhập anh về địa phương nơi anh an nghỉ vĩnh viễn.

Gia đình chị N.T.N.D hiện đang ở phường Ngọc Khánh, đây là chỗ ở thứ tư, trong khi hộ khẩu của cả gia đình vẫn đề địa chỉ ngôi nhà đầu tiên! Một người trong nhà vừa qua đời, chị D phải đi từ Hàng Gai, Khâm Thiên, Tôn Đức Thắng, Ngọc Khánh mới làm xong thủ tục cắt khẩu cho người đã mất.

Những người 'không muốn xoá tên người chết trong sổ hộ khẩu của gia đình'' như chị M, chị D ở Hà Nội khá nhiều, hoặc do không biết quy định, hoặc biết mà cố tình không cắt. Có trường hợp khi được đề nghị cắt khẩu cho người thân đã mất còn nói rất khó nghe (thậm chí còn chửi bới): ''Chết là hết, có làm gì cho đời nữa đâu mà bới ra?''.

Tình trạng người đã mất không được cắt khẩu đôi khi còn xuất phát từ hướng dẫn thiếu cặn kẽ của người thi hành công vụ. Ví dụ, gia đình có người qua đời đến phường sở tại khai tử, được cán bộ tư pháp ghi vào mục Ngày tháng năm chuyển đi trong sổ hộ khẩu là ''đã chết...'' và tưởng việc cắt khẩu đã thực hiện xong trong khi khai tử và cắt khẩu là hai việc khác nhau.

Trung tá Nguyễn Quốc Bình - Phó trưởng Công an phường Phúc Xá cho biết, phường Phúc Xá hiện có rất nhiều trường hợp người chết không được cắt khẩu do người nhà ''tưởng'' có chữ của cán bộ tư pháp coi như không phải cắt khẩu nữa. Theo quy định, gia đình có người chết mà không cắt khẩu, sau 3 năm sẽ bị xử phạt. Tuy nhiên, quy định này ít dịp được thực thi. Các cán bộ làm công tác kiểm tra hộ khẩu thắc mắc, liệu cán bộ tư pháp phường có được phép ghi từ "đã chết" vào mục Ngày tháng năm chuyển đi ở sổ hộ khẩu không? Dĩ nhiên, cán bộ tư pháp có trách nhiệm cấp Giấy chứng tử, nhưng sao lại ghi vào sổ hộ khẩu (do công an quản lý)?

Lửng lơ ''KT2 đi, KT2 đến''

Phường Phúc Xá có tới 1.318 nhân khẩu diện KT4 (Ảnh: T.Bình)

Phường Phúc Xá có 4.734 hộ từ KT1 đến KT4, trong đó có 3.690 hộ thuộc diện KT1; 851 KT2 đến; 161KT3 và 32 hộ KT4 (1.318 nhân khẩu). Đối với một địa bàn phường lâu nay vốn được coi là ''vùng sâu vùng xa trên bến dưới thuyền'' của Thủ đô với những xóm liều ven đê, xóm liều bãi pháo, bãi cát..., 1/2 dân cư ''sa cơ lỡ vận ra đê ở'' (hơn 400 trường hợp ở tù ra, hơn 100 người nghiện trong sổ theo dõi thường xuyên của công an, chưa kể đến đối tượng nghi nghiện). Tuy nhiên, theo Trung tá Nguyễn Quốc Bình, những đối tượng trên không gây khó khăn cho công tác điều tra hộ khẩu như dự đoán. Thực tế lựclượng kiểm tra hộ khẩu chỉ gặp một số vấn đề phức tạp bởi tình trạng... KT2 đi, KT2 đến.

Theo thống kê của Côn an phường Phúc Xá, phường trên địa bàn có 185 hộ/3.249 nhân khẩu diện KT2 đến; 273 hộ/1.000 nhân khẩu diện KT2 đi. Số lượng vi phạm không thực hiện các thủ tục cắt khẩu của KT2 đi chiếm đến 50%, số lượng không đủ điều kiện nhập khẩu KT2 đến chiếm tới 60%. Trung tá Bình cho biết, có gia đình đăng ký hộ khẩu ở một nơi từ những năm 1970 rồi chuyển đi sinh sống ở nơi khác nhưng không cắt hộ khẩu, khi sinh con đẻ cái lại đến Phúc Xá nhập khẩu. Trường hợp khác, ở nơi khác chuyển đến nhưng không nhập khẩu được do không đủ giấy tờ nhà, trong khi đã bị phường sở tại cắt hộ khẩu ngay sau khi bán nhà. Tình trạng "mất chỗ cũ, không vào nổi chỗ mới" khiến nhiều nhà ''khóc dở mếu dở''. 

Ngay như trường hợp gia đình chị N.T.N.D kể trên, chuyển đi chuyển lại nhiều nơi quá nên ''ngại'' làm thủ tục cắt khẩu, những người còn lại trong gia đình vẫn để khẩu ở chỗ cũ với lời giải thích giản đơn: "Khi nào lập gia đình hay có chuyện mới tính!''.Theo các CSKV phường Phúc Xá, rất cần có quy chế xử lý đối với những trường hợp KT2 đi và KT2 đến đủ điều kiện làm thủ tục nhưng không chịu nhập khẩu.

Được biết, nhiều phường trên địa bàn Thủ đô hiện rất ''mạnh'' trong việc cắt khẩu "treo" theo NĐ 51/CP (thực hiện xoá "gốc" với các hộ đi khỏi địa phương 6 tháng mà không có lí do cụ thể). Việc cắt khẩu treo dẫn tới tình trạng không ít hộ gia đình ''lơ lửng" hộ khẩu. Nguyên nhân chủ yếu vẫn là do người dân chưa nhận thức đầy đủ tầm quan trọng của việc tuân thủ các quy định về cắt, nhập hộ khẩu, tự loại mình ra khỏi sự quản lý về hộ khẩu của cơ quan chức năng''.

Những người trực tiếp quản lý hộ khẩu mà PV VietNamNet gặp đều mong muốn TP.Hà Nội tìm biện pháp cụ thể để giúp người dân diện KT2 thoát khỏi hoàn cảnh khẩu một nơi, người một nẻo, hạn chế tình trạng CSKV ''KT2 đi'' không biết họ đi đâu, CSKV ''KT2 đến'' cũng không biết quản lý hộ khẩu các đối tượng này cho hiệu quả.

Hiện nay vẫn chưa có biện pháp thống nhất để giải quyết thực trạng này, mỗi địa bàn lại có những cách giải quyết khác nhau: phường Cửa Nam tuyên truyền rất tốt trên đài phát thanh, hướng dẫn cụ thể cho người dân cách khai tử, nhập khẩu, cắt khẩu...; quận Ba Đình thực hiện rất hiệu quả công tác phối hợp với công an nơi KT2 đến trong việc xác minh đủ điều kiện nhập khẩu mới thực hiện ''cắt treo''. Hà Nội vẫn đang cần nhiều biện pháp khác để góp phần giải quyết triệt để thực trạng vi phạm về hộ khẩu đang trở nên phổ biến.

• Kiều Minh