Một trong những vụ phun trào từ mặt trời.

Vào lúc 18h hôm qua (28/10 - giờ Hà Nội), mặt trời đã phun trào một đám mây khổng lồ chứa hàng tỷ tấn khí siêu nóng và hạt nhiễm điện về phía trái đất với cường độ mạnh tới mức có thể ảnh hưởng tới các vệ tinh, hệ thống dây điện và thiết bị định vị. Cơn bão địa từ này có thể tới hành tinh của chúng ta vào trưa ngày hôm nay (29/10).

Đây là một trong những cơn bão địa từ mạnh nhất mà giới khoa học dò được kể từ khi họ bắt đầu nghiên cứu hiện tượng này cách đây 25 năm. Nó mạnh hơn rất nhiều so với một loạt vụ phun trào vào tuần trước. Cục khí quyển và đại dương quốc gia Mỹ cho biết cơn bão này được xếp ở cấp G5 - cấp mạnh nhất. Cơn bão tuần trước chỉ được xếp ở cấp G3. Vệ tinh SOHO đã phát hiện ra cơn bão này.

Các vụ phun trào khí và hạt nhiễm điện (electron và photon) bắt nguồn từ một vùng đen lớn trên bề mặt mặt trời. Khí và hạt nhiễm điện di chuyển hướng về phía trái đất với tốc độ 2.100km/giây, nhanh gấp khoảng 5 lần so với phần lớn các vụ phun trào khác. Vào thời điểm tới trái đất, cơn bão có thể gây tác động nghiêm trọng. Vẫn chưa thể biết mức độ nghiêm trọng của cơn bão cho tới khi nó tới trái đất hoặc vệ tinh SOHO.

Nếu hướng của từ trường trong đám mây khí và hạt nhiễm điện hướng về phía bắc, giống như hướng của từ trường trái đất, bão địa từ sẽ ''lướt qua'' hành tinh của chúng ta. Nếu từ trường đám mây hướng về phía nam, nó sẽ có tác động rất lớn. Mặc dù khí quyển trái đất chặn được loại vật chất mạnh này song nó làm xáo trộn từ trường của hành tinh, cụ thể là quyển từ. Hậu quả là điện thế trong các hệ thống dây điện trên mặt đất tăng vọt, gây hỏng máy biến thế, ảnh hưởng tới các vệ tinh và làm gián đoạn thông tin radio cũng như hệ thống định vị. Ngoài ra, nó còn thay đổi dòng trong các ống dẫn.

Vệt đen ở mặt trời là những vùng tối, tương đối mát ở bề mặt của mặt trời. Chúng xảy ra khi từ trường mạnh, bị bóp méo, bẫy nhiệt bên dưới bề mặt mặt trời, làm cho những điểm này mát hơn một chút so với vùng xung quanh. Sự không ổn định của các vệt đen đó có thể dẫn tới những vụ phun trào khí và hạt nhiễm điện quy mô lớn. Hiện các vệt đen có diện tích lớn nhất trong nhiều năm qua - lớn hơn 10 lần so với bề mặt trái đất. Hai vùng, 484 và 486 đã gây ra các vụ phun trào mạnh nhất vào ngày 26/10. Các vùng vệt đen khổng lồ thường chỉ xuất hiện khi chu kỳ hoạt động 11 năm của mặt trời đạt đỉnh. Điều đó đã xảy ra vào cuối năm 2000. Số các vùng đen và vụ phun trào ở bề mặt đã giảm dần từ khi đó. 

Cực quang.

Thật lạ khi có nhiều bão địa từ xảy ra sau khi đỉnh chu kỳ hoạt động đã qua 3,5 năm. Có thể ví chúng như một cơn bão trái mùa. Sự gia tăng các hạt nhiễm điện có thể ảnh hưởng tới vệ tinh, hệ thống thông tin, lưới điện dưới mặt đất, hệ thống định vị cũng như sức khoẻ của con người. Ngoài những ảnh hưởng trên, bão địa từ cũng mang lại một cảnh tượng đẹp mắt: cực quang mạnh ở những vùng cao. Những cực quang này được tạo ra khi các hạt nhiễm điện, di chuyển nhanh từ mặt trời, bị mắc kẹt trong từ trường quanh trái đất và va chạm với nhiều loại khí ở tầng trên của khí quyển. Theo các chuyên gia về thời tiết vũ trụ, có thể nhìn thấy các cực quang ở Mỹ, Canada, miền Nam Australia, New Zealand và đa phần châu Âu. 

Vụ nổ bức xạ điện từ

Ngoài các hạt nhiễm điện và khí, hoạt động mạnh như vậy của mặt trời có thể tạo ra các vụ nổ bức xạ điện từ cực mạnh với nhiều tần số. Bức xạ đáng chú ý nhất, ảnh hưởng tới trái đất, là tia X. Tia X có thể gây nhiễu loạn cho các hệ thống thông tin radio. Các vụ nổ tia X chỉ mất vài phút để tới trái đất trong khi electron và proton mất tới 2-3 ngày. 

Mức độ tác động của các vụ nổ trên tới trái đất sẽ phụ thuộc vào cường độ của chúng. Theo các chuyên gia, một số tần số radio có thể bị gián đoạn tạm thời. Trong khi các đài phát thanh và truyền hình ít bị ảnh hưởng bởi những điều kiện như vậy thì những hệ thống radio đất đối không, thông tin giữa thuyền và bờ cũng như hệ thống radio không chuyên có thể bị ảnh hưởng nặng nề. Một số vệ tinh trong quỹ đạo cũng nằm trong vòng nguy hiểm. Các hạt nhiễm điện có thể làm hỏng vi mạch trên vệ tinh. Cách bảo vệ tốt nhất là tạm thời cho vệ tinh ngừng hoạt động.

Trong quá khứ, các vụ phun trào khí và hạt nhiễm điện từ những vùng đen trên bề mặt mặt trời đã gây trục trặc cho một số vệ tinh. Vào năm 1989, các vụ phun trào đã làm hỏng hệ thống đường dây điện ở Quebec, Canada, thiệt hại lên tới hàng tỷ USD. Tuy nhiên, lần này, mới chỉ có các hệ thống điện thoại vệ tinh bị ảnh hưởng. Cho tới nay, bão địa từ chưa gây tác động nào tới các phi thuyền của ESA. Mới chỉ có Kính thiên văn không gian tia X (XMM) tắt các máy cảm biến tia X của nó. Nhiều hệ thống điện trên trái đất và trong quỹ đạo hiện có hệ thống bảo vệ để tối thiểu hoá hoặc ngăn chặn thiệt hại. 

Tuy nhiên, các chuyên gia thời tiết khuyến cáo mặt trời đang ở trong giai đoạn hoạt động bất thường và có thể tạo ra nhiều tia X hơn cũng như các cơn bão địa từ trong những tuần tới. Hiện tượng gián đoạn radio tần số cao chắc chắn sẽ vẫn tiếp tục.

(Minh Sơn - Tổng hợp)