(VietNamNet) - Bỏ những ràng buộc vô lý ''đòi'' và ''ăn theo'' hộ khẩu gây khó dễ cho người dân. TS. Mai Anh, đại biểu Quốc hội tỉnh Khánh Hoà, Giám đốc Trung tâm Thông tin của Bộ Khoa học và Công nghệ, đã nhấn mạnh yêu cầu này khi trao đổi với VietNamNet về vấn đề quản lý bằng sổ hộ khẩu.

Sổ hộ khẩu phải đơn giản là đăng ký thường trú

* Có ý kiến muốn bỏ sổ hộ khẩu vì cách quản lý này đã lỗi thời, hạn chế quyền tự do cư trú, đi lại của người dân đã được Hiến pháp ghi nhận. Đặc biệt người dân rất bức xúc trước nhiều thứ ''đòi'' và ''ăn theo'' sổ hộ khẩu. Quan điểm của ông thế nào?

- Nếu chúng ta hiểu sổ hộ khẩu dừng ở mức quản lý nhân khẩu thì được, đừng có đặc quyền, đặc lợi ăn theo sổ hộ khẩu. Đến ngày hôm nay, ai cũng thấy bất hợp lý! Không hộ khầu không được làm bao nhiêu chuyện. Ví dụ ở Hà Nội hay địa phương nào đó, có hộ khẩu mới được xin việc làm, mới được mua nhà, được ''sổ đỏ'', đăng ký xe máy,  mới được tín chấp... Mặc dù trẻ em được sinh ra ở đó hẳn hoi nhưng không được làm giấy khai sinh, không được đi học...

TS. Mai Anh phát biểu trước diễn đàn Quốc hội. Ảnh: QH

Ngoài sổ hộ khẩu còn đòi ảnh phải có chứng minh thư, không có chứng minh thư cũng không làm được việc! Nơi này đòi chứng minh thư, nơi khác đòi hộ khẩu. Có nơi coi chứng minh thư cao hơn, có nơi hộ khẩu cao hơn.

Quan điểm của tôi, nhân khẩu dứt khoát phải quản lý! Hình thức của nó là quyển sổ hộ khẩu hay chứng minh thư không quan trọng! Cách quản lý như thế nào mới là quan trọng! Chúng ta đưa quá nhiều điều kiện ràng buộc vào trong sổ hộ khẩu mà đáng ra nó chỉ là quyển sổ quản lý nhân khẩu, tức là đăng ký, xác nhận anh thường trú ở địa chỉ nào đó. Tôi không tán thành đi theo sổ hộ khẩu quá nhiều ràng buộc. Quan điểm, phương thức, cách quản lý phải thay đổi!

* Tức là chỉ nên coi sổ hộ khẩu là một phương tiện quản lý nhân khẩu mà không kèm theo điều kiện ràng buộc gây khó dễ cho người dân?

- Ở các nước phát triển, những thành phố lớn vẫn phải biết mình có bao nhiêu dân cư  Làm sao biết được? Phải qua việc anh đăng ký cư trú. Phải xác định thế nào là cư trú thường xuyên, ở bao nhiêu lâu thì được gọi là cư trú thường xuyên? Chẳng hạn, anh có nhà cửa, sinh ra ở đấy thì gọi là cư trú thường xuyên.

Như tôi đã nói, quản lý nhân khẩu, nước nào cũng phải làm và ta cũng phải làm. Có những nhân khẩu thường trú, có nhân khẩu ghé qua, chuyện đó phải quản lý. Quản lý qua chứng minh nhân dân, qua tờ giấy hay quyển sổ (mà chúng ta bị ám ảnh bởi sổ hộ khẩu) không quan trọng! Nhưng mục tiêu quản lý của anh phải khẳng định được khu vực ấy dân cư bao nhiêu người, sống thế nào, có vi phạm pháp luật không?

Thay quản lý sổ hộ khẩu bằng chứng minh thư?

* Dù bỏ những thứ ăn theo hộ khẩu, nhưng cách quản lý nhân khẩu bằng sổ hộ khẩu dường như lỗi thời khi hiện nay, khi dân cư biến động rất lớn theo nhu cầu lao động. Theo ông, có hình thức quản lý nhân khẩu nào tốt hơn sổ hộ khẩu?

- Muốn thay phải đồng bộ chứ không phải thay được ngay! Ở Hồng Kông, tháng 5/2006 này hoàn tất việc thay toàn bộ thẻ căn cước bằng ''Smart Card'', tức là thẻ thông minh. Trong đó cài vào số bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và 'private key', tức là khoá riêng để làm chữ ký điện tử. Với công cụ ấy đã ''quản'' anh hết rồi! Qua thẻ này, biết anh địa chỉ ở đâu. Dùng thẻ này đăng ký thường trú, tạm trú, anh công an khu vực nắm được cư dân mình quản lý có những ai.

Tức là nhà nước phải tăng năng lực và phương tiện kỹ thuật để quản lý dân để dân không mất thì giờ đi đâu cũng mang sổ hộ khẩu, đi đâu cũng phải công chứng, bao nhiêu thứ giấy tờ... Mặc dù giấy tờ ông quản lý cũng cất đi, chẳng đọc bao giờ!

Bây giờ bảo chúng ta quản lý theo cách gì thì lập tức tôi không dám nói vì phải đồng bộ. Nhưng quan điểm riêng của tôi, nên nâng cao hệ thống quản lý chứng minh thư nhân dân. Bây giờ chúng ta có tàng thư nhưng cần tạo cơ sở dữ liệu để quản lý chặt chứng minh thư và đưa một vài chỉ tiêu nữa để quản lý.

Thế còn Việt Nam truyền thống ở trong một gia đình, có bố mẹ con cái. Tôi nghĩ chắc vẫn phải có một sổ đăng ký các thành viên gia đình sống chung với nhau trong một địa bàn, cộng đồng. Kiểu như sổ hộ khẩu đến một lúc nào đó cũng chưa bỏ được nhưng hình thức quyển sổ chỉ là đăng ký cư trú.

* Những rõ ràng đã đến lúc chúng ta nên chuyển từ quản lý hộ khẩu theo hộ gia đình sang quản lý đến từng cá nhân công dân?

- Theo tôi người dân có khi cũng thích có quyển sổ có cả gia đình. Đây cũng không hẳn là gọi quản lý gia đình. Hiện nay vẫn quản lý cá nhân là chính. Vì nhiều anh có trong hộ khẩu chẳng ở đấy. Nhiều anh không có trong hộ khẩu vẫn cứ ở đấy. Nhưng mà tâm lý người Việt Nam mình vẫn chưa bỏ được. ''À! Gia đình tôi cư trú ở đây! Có quyển sổ hộ khẩu để chứng minh!''.

Cái chính anh đừng cho đặc quyền, đặc lợi gì, gây khó dễ gì trong trường hợp có hộ khẩu và không có hộ khẩu. Nếu anh không có gì đi theo thì đến một lúc nào đó sổ hộ khẩu một vài anh thích tâm lý ''gia đình'' thì giữ. Còn nhiều anh không thích thì vứt đi vì nó chẳng có ý nghĩa gì cả thì tự nhiên sẽ huỷ bỏ.

''Hoàn toàn có thể quản lý bằng hứng minh thư điện tử''

* Là người trong lĩnh vực công nghệ thông tin, theo ông, với điều kiện tin học hiện nay của chúng ta có thể làm chứng minh thư điện tử thay cho sổ hộ khẩu và chứng minh thư giấy?

- Theo tôi hoàn toàn có thể làm được. Mà chúng ta kêu gọi hàng chục năm nay là việc ấy không có khó khăn gì mà còn rẻ hơn cách quản lý như ngày hôm nay. Toàn dân Hồng Kông thay đổi thẻ căn cước bằng thẻ từ. Mua một thẻ từ ấy chắc đắt hơn tờ giấy chứng minh thư ép plastic một tí. Thế nhưng nó mang lại bao nhiêu lợi ích vì thẻ từ rất lâu mới hòng được. Cơ quan quản lý ở tất cả các cấp có ''card reader'' quản lý trong tàng thư cơ sở dữ liệu nắm được ngay lập tức anh cư trú ở đâu. Thêm một số chỉ tiêu như số bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội và ''private key'' để làm chữ kỹ điện tử để đẩy mạnh giao dịch điện tử thì có rất nhiều lợi ích nữa.

Bây giờ tất nhiên một dự án thay đổi chứng minh thư đồng loạt cả nước bằng thẻ từ thi không phải dễ làm. Nhưng một vài tỉnh thành phố, một vài nhóm đối tượng làm được, có thể thay đổi dần dần được. Tôi nghĩ quản lý hộ khẩu bằng điện tử hoàn toàn được! Thế mới an toàn và rẻ hơn bây giờ!

Cần tính toán lấp ''lỗ hổng'' khi bỏ sổ hộ khẩu

* Dự thảo Luật cư trú sắp trình Quốc hội vẫn giữ sổ hộ khẩu mặc dù điều kiện nhập hộ khẩu được nới lỏng (chỉ cần cư trú 1 năm, nhà thuê cũng được xét nhập hộ khẩu...). Như thế vẫn tạo ra sự phân biệt và việc nhiều thứ ''ăn theo'' hộ khẩu sẽ không giải quyết được?

- Tâm lý con người bao năm nay sống với sổ hộ khẩu. Trong tư duy quản lý của tất cả các ban ngành, từ xã hội đến cơ quan nhà nước. Nay bỏ sổ hộ khẩu được lợi rất nhiều phía và rất nhẹ nhàng cho một nhóm người nhưng lại khó khăn cho nhóm người khác.

Để có hộ khẩu nhiều người dân phải trải qua thật nhiều gian nan. Ảnh: Báo Tuổi Trẻ.

Tôi nghĩ việc này phải cân nhắc và tính toán một cách đồng bộ. Không thể võ đoán: ''Thôi! Sổ hộ khẩu bao năm qua vô lý quá, ta bỏ đi!'' Tôi nghĩ bỏ đi cũng sẽ tạo ra những lổ hổng rất lớn về quản lý mà chính người dân gặp khó khăn chứ không chỉ cơ quan quản lý. Thành ra, chúng ta phải ngồi lại, tính toán, lường trước tất cả những khả năng xẩy ra nếu ta bỏ sổ hộ khẩu được lợi gì, dẫn đến khó khăn gì cho người dân, cho cơ quan quản lý, cho di trú, bao nhiêu chuyện nữa. Anh phải ngồi tính hết, anh lại phải có biện pháp lấp lổ hổng đấy thì mới bỏ hộ khẩu được!

Tôi khẳng định những ràng buộc ăn theo sổ hộ khẩu ngày hôm nay quá vô lý, phải bỏ đi! Nhưng nếu anh bỏ đi, bỏ luôn hộ khẩu đi mà chưa có biện pháp thay thế khác gì cả thì cũng rất khó khăn vì năng lực quản lý của anh kém quá! Ông công an phường tất cả dựa vào sổ hộ khẩu, ông ấy ghi chép từng ly từng tí một. Nay bỏ sổ hộ khẩu đi, không có gì thay thế, hộ khẩu điện tử cũng chưa có, cơ sở dữ liệu chưa có, chứng minh thư làm giả dễ quá... thì làm sao?

* Khi bỏ những ràng buộc ''ăn theo'' sổ hộ khẩu chuyện gì có thể xẩy ra, thưa ông?

- Tôi lấy ví dụ. Nếu các cháu nhập học bảo không có hộ khẩu không cho đi học mà nó ở đấy hàng chục năm thì quá vô lý. Nhưng nếu có cháu không có hộ khẩu, không ở khu vực đấy ngày nào muốn đi học thì sao? Ngay quy chế nhập học cho các cháu đã phải ngồi tính toán lại là trường hợp bỏ sổ hộ khẩu như thế nào? Tôi nói phải rất đồng bộ trong xã hội chứ không dễ gì!

* Xin cảm ơn ông!

• Văn Tiến thực hiện