Mỗi quốc gia có một phong cách ngoại giao riêng: Kiểu nghi thức thuộc về người Anh; kiểu lảng tránh là Nga; kiểu bền bỉ là Pháp và Brazil. Còn với Trung Quốc và quân đội của họ, tất cả là chữ mơ hồ. Bắc Kinh trở thành bậc thầy trong việc gây ra những tranh luận mà thực tế không hề tồn tại.

Tại sao giới quân sự Trung Quốc không thích trao đổi với Robert Gates?

Bằng chứng là cuộc gặp bộ trưởng quốc phòng tại Đối thoại Shangri-La thường niên ở Singapore. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert Gates đã công khai chỉ trích Bắc Kinh trong việc "cản trở" những nỗ lực của Mỹ để cải thiện quan hệ quân sự - quân sự hai bên.

Ảnh: foreignpolicy

Phát biểu lập tức sau bình luận của Gates và trả lời một câu hỏi từ khán phòng, Tướng Mã Hiếu Thiên - Phó Tổng Tham mưu trưởng Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA), đã cáo buộc Washington "tạo ra những trở ngại" bằng việc tiếp tục ủng hộ Đài Loan hay can thiệp vào chuyện chủ quyền của Trung Quốc.

Thoạt nhìn, mọi thứ rõ ràng là nhìn thấy trước: Mỹ thông qua việc bán vũ khí cho Đài Loan và Trung Quốc ngăn cản. Nhưng sự thực là, việc Bắc Kinh miễn cưỡng cam kết cho những cuộc đàm phán quân sự - quân sự cấp cao có hiệu quả chính là một phần của chương trình "theo đuổi chiến lược mơ hồ". Trung Quốc "dàn xếp" đủ để làm một đối tác, nhưng cũng che đậy đủ để vẫn là một mối đe dọa.

Không một lĩnh vực nào thể hiện chiến lược trên rõ ràng hơn là quân sự, nên cũng không có gì ngạc nhiên rằng, quan hệ quân sự Trung Mỹ có ít tiến triển nhất trong mọi phương diện khác của quan hệ song phương. Chỉ có một thỏa thuận thực sự về vấn đề này - Thỏa thuận Tư vấn hàng Hải Mỹ - Trung 1998, nhưng về bản chất đã "không hợp thời" ở hiện tại.

Văn bản này có ý nghĩa giảm bớt những sự hiểu nhầm hai bên, hỗ trợ cho việc trao đổi thông tin mở của hải quân hai nước, và thiết lập các thủ tục thông tin toàn diện hơn. Mặc dù đã có nhiều cuộc hội đàm, trao đổi quân sự hai bên, nhưng trong một thập niên qua, không có sự trao đổi thực sự ý nghĩa nào trong giới quân sự Mỹ - Trung.

Những ai quan sát quan hệ Mỹ - Trung, sẽ tìm thấy sự lạ thường với hiện tượng này. Khác với Moscow thời Xô Viết, Bắc Kinh dường như không cố gắng tạo ra một thứ bậc thế giới mới. Thay vào đó, họ không ngừng khẳng định cái gọi là "phát triển hòa bình" với hệ thống quốc tế, theo đuổi tuyên bố quan hệ "cùng có lợi" và phủ nhận việc coi Washington như một "đối thủ chiến lược" trong khu vực. Chủ đề này được tướng Mã nhắc lại trong cuộc họp tại Singapore khi ông kêu gọi "cùng tin tưởng, cùng có lợi, hợp tác và công bằng" trong các vấn đề an ninh quốc tế.

Nếu Trung Quốc muốn "gia tăng hòa bình", thì dù sao, việc đầu tiên họ cần làm là vượt qua sự cô lập của mình - một thực tế mà các nhà tư tưởng quân sự Trung Quốc hoàn toàn nhận thức được. Bắc Kinh bị hầu hết cường quốc ở châu Á nghi ngờ, cho dù kinh tế nước này có vai trò quan trọng trong kinh tế khu vực và toàn cầu.

Vì vậy, người Trung Quốc đã lặng lẽ giấu những tiến bộ về quân sự mà họ đạt được, đồng thời khẳng định không hề đe dọa đến ảnh hưởng của Mỹ trong khu vực. Những nhà tư tưởng PLA rất thận trọng, họ đi theo câu châm ngôn của cố lãnh đạo Đặng Tiểu Bình "giấu đi hào quang, duy trì sự khó hiểu".

PLA phải đảm bảo với Washington rằng, họ sẽ không "đấu lại" Mỹ trong phương diện sức mạnh quân sự (vào lúc này), trong khi vẫn phải thể hiện lời khẳng định, bất kỳ hành động quân sự nào chống lại Trung Quốc đều phải trả giá cao.

Vì sao điều này lại góp phần tăng cường quan hệ quân sự hai nước?

Một phần nỗ lực ngăn chặn sự dính líu quân sự của Mỹ trong khu vực là cách giữ thể diện. Khả năng của PLA đang cải thiện nhanh chóng nhưng tới giờ vẫn không hề có minh chứng, khả năng gia tăng sức mạnh hải quân nhanh chóng chưa từng được kiểm tra thực tế một cách nghiêm túc. Chia sẻ quá nhiều thông tin có thể làm lộ không chỉ quan điểm chiến lược của quân đội, mà còn để lộ những sai sót về khí tài, chiến thuật hay hoạt động.

Lý do chiến lược mà PLA đưa ra là thiếu thông tin đáng tin cậy sẽ khiến Washington không thể đánh giá chính xác chi phí can thiệp quân sự trong trường hợp có chiến tranh. Và kết quả là, sự mập mờ sẽ làm cho Washington miễn cưỡng hơn khi sử dụng vũ lực trong khu vực. Nói một cách khác, nghĩa là Trung Quốc đã thắng trong một cuộc chiến mà không cần chiến đấu trên thực tế.

Gần đây, Trung Quốc đã thành lập Văn phòng thông tin Bộ Quốc phòng. Trung Quốc sử dụng văn phòng này như một trung tâm chia sẻ của PLA với báo chí quốc tế, để thực hiện nỗ lực của Bắc Kinh trong việc giảm bớt "nguy cơ Trung Quốc" mà nhiều nhà phân tích toàn cầu từng đề cập.

Cuộc thảo luận chính thức giữa quân sự Mỹ - Trung cuối cùng sẽ bắt đầu trở lại. Và hy vọng, chiến lược "mơ hồ" của PLA cuối cùng sẽ phai nhạt. Nhưng Washington có thể chắc chắn một điều, thực tế hiện tại có thể còn cách xa những gì mà nước Mỹ mong muốn.

• Thái An (Theo foreignpolicy)