Vụ thảm sát năm 1940 đã chia rẽ hai quốc gia. Và xót xa thay, hai thảm kịch cách nhau đúng 70 năm, trong cùng một cánh rừng...

Tổng thống Lech Kaczynski tử nạn thứ bảy tuần trước khi chiếc máy bay chở vợ chồng ông cũng nhiều quan chức cấp cao Ba Lan trên đường tới tham dự một lễ tưởng niệm gặp nạn tại Nga. 96 người thiệt mạng, trong đó có đệ nhất phu nhân Ba Lan, phó Chủ tịch Quốc hội, Thứ trưởng Ngoại giao và Thống đốc Ngân hàng quốc gia.

Cơn địa chấn chính trị

"Hầu hết quan chức quân sự hàng đầu gồm cả người đứng đầu quân đội đều có mặt trên máy bay”, Tomas Valasek thuộc Trung tâm Cải tổ châu Âu nói. “Và bạn sẽ chứng kiến một sự xáo trộn lớn trong quân đội sau thảm kịch này”.

Biển nến và hoa trước dinh tổng thống Ba Lan. Ảnh: Reuters

Trong số các lãnh đạo quân sự tử nạn đã được xác nhận, có Aleksander Szczyglo - phụ trách Văn phòng An ninh quốc gia, Tướng Franciszek Gagor - Tổng tham mưu trưởng quân đội và Cha Tadeusz Ploski – tuyên uý quân đội. Họ đều là thành viên đoàn đại biểu tới Nga tham dự lễ kỷ niệm 70 năm vụ thảm sát các tù binh chiến tranh Ba Lan ở ngôi làng Katyn.

Theo Valasek, dù người đứng đầu Ba Lan tử nạn, thì bộ máy chính phủ cần để điều hành đất nước sẽ không bị ảnh hưởng. Tổng thống Kaczynski, 60 tuổi, dự kiến sẽ tái tranh cử, nhưng các chuyên gia nhấn mạnh, ông có thể thất bại trong cuộc bầu cử tổng thống sắp tới do tỉ lệ tín nhiệm ngày một giảm sút.

Một cuộc bầu cử sẽ phải diễn ra trong vòng 60 ngày. Piotr Kaczynski - không có liên quan gì tới cố Tổng thống Ba Lan - cho hay, Chủ tịch Quốc hội Bronislaw Komorowski, người hiện đang đảm nhận vị trí quyền tổng thống, gần như sẽ đắc cử.

Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk, người được tín nhiệm cao tại nước này đã rút khỏi cuộc đua tổng thống ba tuần trước đây.

Quan hệ Nga - Ba Lan

Một vấn đề quan trọng khác cần nói tới là tác động từ vụ tai nạn máy bay tới quan hệ Ba Lan - Nga. Vào thời điểm xảy ra vụ tai nạn, ông Kaczynski cùng vợ và đoàn đại biểu cấp cao Ba Lan tới Nga tham dự lễ kỷ niệm 70 năm thảm sát Katyn.

"Katyn luôn là vấn đề khó khăn nhất”, Sherr nhấn mạnh. Sẽ là tốt cho quan hệ hai nước nếu có sự cởi mở và nhanh chóng trong nỗ lực điều tra thảm hoạ máy bay rơi.

Vào thứ bảy, Tổng thống Nga Dmitry Medvedev đã bổ nhiệm Thủ tướng Vladimir Putin phụ trách uỷ ban điều tra vụ tai nạn máy bay.

Quan hệ Nga - Ba Lan gặp không ít trở ngại, nhưng cách hành xử của Moscow sau thảm họa cướp đi tính mạng của Tổng thống Lech Kaczynski đã được người Ba Lan hoan nghênh.

Người Ba Lan phần nào còn ngạc nhiên trước quyết định của lãnh đạo Nga khi để Thủ tướng Vladimir Putin đích thân dẫn đầu cuộc điều tra vụ tai nạn làm toàn bộ 96 người trên máy bay tử nạn để lại chỗ trống lớn trong đời sống chính trị, quân sự và xã hội Ba Lan.

Hình ảnh Thủ tướng Putin bày tỏ sự đồng cảm với người đồng cấp Ba Lan Donald Tusk bằng vòng tay xiết chặt ngay ở hiện trường rơi vãi những mảnh vụn máy bay nhiều lần được phát lại trên các kênh tin tức Ba Lan.

Vài giờ sau đó, ông Putin trở lại sân bay Smolensk, cúi đầu, trân trọng tiễn đưa quan tài mang thi thể của Tổng thống Kaczynski trở về thủ đô Warsaw.

Báo chí địa phương in lại bài phát biểu trên truyền hình của Tổng thống Nga Dmitry Medvedev với người Ba Lan, trong đó nhấn mạnh Moscow đã chuẩn bị sẵn sàng nơi ăn chốn ở cho gia đình các nạn nhân vụ tai nạn máy bay khi họ tới thành phố thực hiện nhiệm vụ khó khăn khủng khiếp là giúp đỡ nhận dạng người tử nạn.

"Thật ngược đời nhưng thảm kịch tại Smolensk là cơ hội chưa từng có trước đây để kết nối hai quốc gia”, Marcin Wojciechowski viết trong bài báo đăng trên nhật báo Gazeta Wyborzca. "Hành xử của Nga sau thảm hoạ tại Smolensk hoàn toàn trái ngược với quan điểm cho rằng, quan hệ gần gũi giữa Nga và Ba Lan là điều không thể”.

Dĩ nhiên, còn con đường dài trước mắt giữa hai nước. Chính phủ Ba Lan và Nga còn bất đồng với nhiều vấn đề, từ năng lượng, chính sách đối ngoại đến chuyện lịch sử.

Một trong những vấn đề lịch sử đã “mở đường” cho thảm kịch vừa xảy ra. Đoàn đại biểu do Tổng thống Kaczynski dẫn đầu gặp nạn khi đang trên đường tới Smolensk tham dự lễ kỷ niệm 70 năm vụ thảm sát Katyn - ở một cánh rừng gần Katyn năm 1940.

Vụ thảm sát vào năm 1940 đã chia rẽ hai quốc gia. Và xót xa thay, hai thảm kịch cách nhau đúng 70 năm, trong cùng một cánh rừng. Tới năm 1990, Nga tuyên bố nhận trách nhiệm vụ thảm sát. Gần đây nhất, ba ngày trước vụ tai nạn, một lễ tưởng niệm chung đã diễn ra tại nghĩa trang Katyn với sự góp mặt của Thủ tướng Nga Putin và người đồng cấp Ba Lan Tusk.

Sự kiện này được rất nhiều người Ba Lan cho rằng là bước đi đáng kể trên con đường cải thiện quan hệ hai nước.

Bản thân ông Kaczynski cũng chuẩn bị công khai thừa nhận nỗ lực của Nga trong việc hàn gắn vết thương Katyn. "Katyn là vết thương nhức nhối trong lịch sử Ba Lan và đầu độc quan hệ giữa Ba Lan - Nga trong nhiều thập niên", ông Kaczynski viết trong một bài phát biểu. "Người Ba Lan chúng ta đã được chứng kiến sự tích cực của Nga trong vài năm gần đây”.

Thảm kịch mới đây xảy ra với Ba Lan, trên thực tế, lại có thể góp phần cho tiến trình hòa giải giữa hai quốc gia Nga - Ba Lan.

• Thái An (Theo CNN, BBC)