- Xin "nới" thêm thời gian để phát biểu, ĐBQH Nguyễn Minh Thuyết - người cuối cùng nêu ý kiến tại phiên thảo luận ở Hội trường về tình hình kinh tế - xã hội sáng nay (26/5) - đề nghị Quốc hội phải xem dự án khai thác bô-xít là công trình quan trọng quốc gia. Quốc hội phải thẩm tra và không quyết định một cách vội vã.

>> Đại dự án bô-xít Tây Nguyên và ý kiến nhiều chiều

Tiền rất tốn...

Đồng tình với chủ trương phát triển công nghiệp khai khoáng bô-xít và chế tạo nhôm kim loại, nhưng ĐBQH Nguyễn Minh Thuyết thấy báo cáo Chính phủ gửi QH vẫn chưa giải đáp được 3 vấn đề mà dư luận nhân dân quan tâm.

Đó là hiệu quả kinh tế tác động đến môi trường tự nhiên và xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng.

Theo ông Thuyết, khai thác bô-xít ở Tây Nguyên là một "đại dự án liên quan đến rất nhiều vùng và rất nhiều ngành với số tiền rất lớn".

ĐBQH Nguyễn Minh Thuyết  và Nguyễn Lân Dũng đề nghị Quốc hội vào cuộc giám sát dự án bô-xít. Ảnh: VA

Theo Quyết định 167 của Chính phủ, dự án này từ nay đến năm 2025 sẽ cần huy động 190.000 -250.000 tỷ đồng vốn đầu tư. Riêng Đăk Nông có đến 4 nhà máy alumin, đánh số từ 1 đến 4, trải dài ở 4 tỉnh là Lâm Đồng, Đắk Nông, Gia Lai, Bình Phước. Chưa kể, còn có rất nhiều công trình phụ trợ.

Ông Thuyết dẫn chứng, chỉ tính riêng việc xây dựng một đường xe lửa dài 270km, với độ chênh của các điểm đến 700m, trên địa hình hết sức phức tạp, quanh co thì phải tiêu tốn 3,1 tỷ USD.

"Ô tô thì có thể đi được nhưng xe lửa thì chưa biết đi như thế nào, mà nếu được mời đi đường xe lửa chênh vênh như thế, tôi không biết là mình có đủ dũng cảm để đi không. Tiền rất tốn. Ngoài ra, còn phải làm cảng ở Hòn Kê Gà hoặc Hòn Gió, tất cả những tiền này tính vào đâu?", ông Thuyết nêu một loạt câu hỏi.

Vị Phó Chủ nhiệm UB Văn hóa, Giáo dục, Thanh thiếu niên Nhi đồng QH tự trả lời: "Nếu những tiền này được tính vào sản phẩm alumin thì giá rất cao và như thế, sẽ hoàn toàn không có lãi. Nếu không tính vào mà coi là công trình dân dụng thì có thể nói là vô hình trung, chúng ta lấy tiền thuế của dân để làm lợi cho doanh nghiệp".

Ông Thuyết cũng đưa ra những tính toán đã được các nhà khoa học chỉ ra. Đó là giá alumin chỉ bằng 12% giá nhôm thành phẩm. Alumin là khoáng sản thô, đã được Đại hội 10 BCH Trung ương Đảng xác định phải hạn chế xuất khẩu. "Giá alumin trên thị trường đang xuống thấp, nền kinh tế đang gặp khó khăn, lãi lời chưa thấy đâu, vậy mà oái oăm là Việt Nam lại đi vay vài trăm triệu đôla để làm những nhà máy như ở Tân Rai, Nhân Cơ".

Trong khi đó, ngay Chủ tịch Hội đồng quản trị của TKV cũng nói là 50 ăn, 50 thua. "Nếu bây giờ mình bỏ tiền túi của mình ra thì có bao giờ mình đi kinh doanh theo kiểu chưa nhìn thấy lãi mà đã kinh doanh không?", ông Thuyết lưu ý.

Không quyết định vội

Với thời gian ngắn ngủi còn lại, ông Thuyết cũng bày tỏ quan ngại về các vấn đề môi trường, an ninh, lao động.

Như trong báo cáo của Chính phủ đã nói sẽ xây các hồ chứa nước trên Tây Nguyên vì đằng nào nước cũng chảy xuống Đồng Nai rồi ra biển, ông Thuyết lo ngại, hiện nay đồng bằng Nam Bộ đang khát nước. Tin mới nhất là lượng nước của sông Mê Kông đang giảm xuống, nếu bây giờ xây các hồ, đập, liệu có ảnh hưởng đến đồng bằng Nam Bộ không?

Về bùn đỏ, với lượng alumin sản xuất ra, thì từ năm 2015, mỗi năm thải ra 10 triệu tấn bùn đỏ và hết đời của dự án này là thải ra 1,5 tỷ tấn. "Đấy là những quả bom bùn treo trên cao, trên đồng bằng Nam Bộ và Nam Trung Bộ", ông Thuyết cảnh báo.

Ông Thuyết cũng chỉ ra, vừa qua trong 300 công nhân được đưa đi đào tạo, chỉ có 2 là người của địa phương.

"Nhưng sáng nay tôi rất phấn khởi nghe một ĐBQH của một tỉnh Tây Nguyên nói là dự án sẽ nộp 500 tỷ vào cho địa phương và 1.000 công nhân sẽ được đi đào tạo. Đề nghị Quốc hội ghi nhận lại tất cả những con số đó, vài năm nữa chúng ta kiểm tra lại xem có đúng như thế không", ông Thuyết nhấn mạnh.

Về an ninh, quốc phòng, ông Thuyết cho rằng, rất may có điều chỉnh kịp thời của Bộ Chính trị cho nên sự việc mới khác. Nhưng nếu đọc lại Quyết định 167 thì mới thấy vẫn chưa lường trước được tình hình khó khăn này, cho nên trong Quyết định 167 cho phép đầu tư vốn nước ngoài đến 100%. "Chỗ này chúng tôi cho rằng Chính phủ có phần chủ quan", ông Thuyết cảnh báo.

Xin thêm thời gian để nói cho hết ý, ông Nguyễn Minh Thuyết kiến nghị Quốc hội phải xem đây là "công trình quan trọng quốc gia", vì toàn bộ quy hoạch đã tiêu một số tiền gấp 10 lần tiêu chí tiền cho một công trình quan trọng quốc gia.

"Quốc hội phải thẩm tra và cuối năm nay chúng ta sẽ xem xét quyết định, không nên quyết định vội. Bởi vì nếu chúng ta không tính cả cụm dự án, mà chúng ta làm như Khí điện đạm Cà Mau, chúng ta cứ tách từng dự án ra để nói rằng nó chưa đến số tiền Quốc hội yêu cầu đưa vào công trình trọng điểm quốc gia, tôi cho như thế là lách luật", ông Thuyết khẳng định.

ĐB Nguyễn Lân Dũng cũng đề nghị Quốc hội vào cuộc giám sát.

"Nâng cao dân trí"

Phát biểu ngay đầu giờ buổi sáng, hai đại biểu đại diện cho Lâm Đồng và Đăk Nông cũng đã đọc trước Quốc hội bài tham luận kỳ vọng hiệu quả kinh tế của hai dự án, sẽ "làm thay đổi bộ mặt kinh tế - xã hội Tây Nguyên" và mong cả nước ủng hộ. 

Trưởng đoàn ĐBQH Đăk Nông Điểu K’ré: Công nghiệp bô-xít sẽ góp phần đáng kể tăng trưởng GDP, thêm nguồn thu cho ngân sách tỉnh. Ảnh: TTXVN

Theo Trưởng đoàn ĐBQH Đăk Nông Điểu K’ré, công nghiệp bô-xít trên địa bàn sẽ góp phần đáng kể tăng trưởng GDP, thêm nguồn thu cho ngân sách tỉnh, tạo đà phát triển kinh tế - xã hội theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, chuyển dịch kinh tế.

Tính riêng dự án tổ hợp bô-xít alumin Nhân Cơ giai đoạn 1 với công suất là 650.000 tấn alumin/năm, dự kiến các loại thuế phải nộp bình quân mỗi năm khoảng 547 tỷ đồng, tạo việc làm, nâng cao trình độ sản xuất và tăng thu nhập cho người dân.

Sự hình thành cùng kinh tế khu vực sẽ kéo theo sự phát triển các ngành kinh tế dịch vụ như giao thông vận tải, thương mại, khách sạn, du lịch, vui chơi giải trí, dịch vụ ăn uống v.v... Đây là tiền đề tạo nên sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế khu vực, từ thuần nông lâm nghiệp chuyển sang kinh tế đa ngành.

Chưa kể hoạt động khai thác bô-xít sẽ tạo ra những cộng đồng dân cư mới, những đô thị mới đưa ánh sáng văn hóa vào vùng sâu, vùng xa, nâng cao chất lượng cuộc sống, nâng cao dân trí cho một số bộ phận không nhỏ dân cư.

Trưởng đoàn ĐBQH Lâm Đồng Lê Thanh Phong cũng cho hay, việc khởi công dự án nhà máy bô-xít Tân Rai đã tạo luồng sinh khí mới phấn chấn trong cán bộ và nhân dân tỉnh. Lâm Đồng xác định đó là một trong những công trình trọng điểm của tỉnh.

Đến nay, UBND tỉnh đã quyết định thu hồi 943 ha đất của 743 hộ, tiến hành đền bù cho 586 hộ, trong đó có 100 hộ đồng bào dân tộc thiểu số với số tiền 150 tỷ đồng.

Quan điểm của tỉnh là "không vì vấn đề môi trường mà không khai thác tiềm năng tài nguyên của địa phương để phát triển kinh tế. Nhưng cũng không vì mục tiêu phát triển kinh tế, khai thác tiềm năng mà không đặc biệt quan tâm đến môi trường", ông Phong quả quyết.

• Lê Nhung