- Tượng đài Lý Thái Tổ đã mang đầy đủ ý nghĩa tôn vinh, vườn hoa Chí Linh đã chính thức là khoảng trống kín - KTS Đào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch Hà Nội.

Tượng đài Lý Thái Tổ ở vườn hoa Chí Linh. Ảnh: Lê Anh Dũng

Tôi không phản đối việc xây đền thờ Lý Thái Tổ ở Hà Nội, nhưng quan trọng là phải chọn vị trí công trình, quyết định tổ hợp gồm những hạng mục công trình gì.

Hà Nội có 4 không gian rất đặc trưng, là những biểu tượng tạo nên văn hóa Hà Nội. Đó là khu di tích Trung tâm Hoàng thành Thăng Long, trung tâm quyền lực xuyên suốt hơn 13 thế kỷ, đang trong quá trình chờ xét duyệt để công nhận là di sản văn hóa thế giới. Đó là Hồ Gươm, được nhiều người xem là "hòn ngọc" của Thủ đô. Đó là khu Hồ Tây với cảnh quan di tích gắn với thiên nhiên đặc sắc, là khu phố cổ đặc trưng biểu thị quá trình phát triển của đô thị cổ VN, sau đó được chỉnh trang, chuyển tiến thành đô thị hiện đại nhưng vẫn giữ được phong cách truyền thống.

Nhớ lại, khi kỷ niệm 990 năm Thăng Long - Hà Nội, vấn đề xây tượng đài Lý Thái Tổ được đặt ra. Sau khi xem xét tất cả các khu vực, xét thấy xung quanh Hồ Gươm là trung tâm hành chính gần đây nhất từ thời Pháp thuộc sang đến thời nay, trong không gian này đã có tượng vua Lê Thái Tổ, có UBND là biểu tượng quyền lực thành phố, nên tượng Lý Thái Tổ đã được đặt ở đây.

Tượng đài được đặt sâu ở giữa vườn hoa, là chủ thể của toàn bộ vườn hoa, nhằm tạo không gian kết nối Hồ Gươm với các không gian xanh xung quanh, với cơ quan quyền lực cao nhất Hà Nội, với những công trình kế thừa quy hoạch thời Pháp để lại. Tượng đài cũng được xây cao để tôn vinh, xác định vị trí trung tâm của cả quảng trường,  hài hòa với không gian xanh và các công trình xung quanh. Với quy hoạch như thế, tượng đài Lý Thái Tổ đã mang đầy đủ ý nghĩa tôn vinh, vườn hoa đã chính thức là khoảng trống kín.

Giờ định xây đền Lý Thái Tổ ở phía sau tượng đài, không chỉ sai khi gắn ngôi đền truyền thống của Việt Nam với tượng đài tôn vinh kiểu Tây phương mà còn khiến vị trí và định vị ngôi đền không hợp lý, về mặt quy hoạch là không giải quyết được. Xây đền vào đó sẽ phá vỡ không gian đặc trưng nhất của HN.

Tượng đài Cảm tử cho Tổ quốc quyết sinh cũ ở đền Bà Kiệu và tượng đài Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh mới ở vườn hoa Hàng Đậu. Ảnh: Lê Anh Dũng.

Qua trao đổi với các chuyên gia quy hoạch, lịch sử, văn hóa, xã hội học..., tôi biết ý kiến đa số đều cho rằng ta không nên vội vàng, chỉ vì muốn đặt dấu ấn cho 1000 năm Thăng Long - Hà Nội mà phải tìm những vị trí không thích hợp cho các công trình tưởng niệm. Hà Nội đã có bài học lớn với tượng đài Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh. Lúc đầu, tượng được đặt ở đền Bà Kiệu, sau đó thấy vị trí không hợp lý, thành phố đã phải cho xây khu tượng mới ở vườn hoa Hàng Đậu. Giờ ai cũng thấy "sai" khi Hà Nội có tới hai tượng đài cùng tên, nhưng dỡ tượng cũ đi thì... không ai dám.

Không gian đền Đô. Ảnh: Vương Anh.

Nên rút kinh nghiệm, không thể xây đền thờ Lý Thái Tổ ở vườn hoa Chí Linh (dù giờ nó đã mang tên vườn hoa Lý Thái Tổ). Cần có hội thảo trao đổi ý kiến để tìm ra địa điểm hợp lý. Chẳng hạn có thể xây đền ở nơi vua Lý Thái Tổ lần đầu tiên đặt chân lên thành Đại La. Phải cân nhắc cả về ý nghĩa lịch sử cũng như hiện trạng của từng địa điểm, để quyết định xây ở đâu cho hợp lý. Gần đây cũng rộ lên chuyện xây tượng đài Trần Hưng Đạo, nhưng cũng lại chỉ chọn vị trí cho riêng tượng đài mà không tính đến quy hoạch chung.

Tôi hình dung một quy hoạch tổng thể của toàn thành phố Hà Nội, có những không gian xanh công cộng, những khu vực vườn hoa - công viên mang tính kế thừa. Lúc đó ta sẽ cân nhắc để đặt các công trình tưởng niệm danh nhân vào vị trí thích hợp.

Kỷ niệm 1000 năm Thăng Long không thể chỉ "tôn vinh" một mình Lý Thái Tổ, còn rất nhiều những triều vua, những vị tướng tài công trạng lẫy lừng. Thành phố rất cần một quy hoạch tổng thể tượng đài, cũng như cần có sự tôn vinh, gắn kết các triều đại. Cổ Loa quý giá đến thế, lịch sử tới 2300 năm nhưng giờ vẫn ngổn ngang, không được tập trung đúng mức. Nếu cứ mỗi dịp kỷ niệm lại vội vàng làm một công trình liên quan trực tiếp đến sự kiện, bỏ quên cái nhìn tổng thể, thì ta sẽ cứ sai mãi thôi.

• KTS Đào Ngọc Nghiêm