- Hơn 700 đồng/USD là số tiền chênh lệch giữa tỷ giá niêm yết của các ngân hàng  so với giá trên thị trường tự do. Dù Ngân hàng Nhà nước (NHNN) luôn khẳng định không thiếu USD nhưng suốt ba tháng nay, tình hình căng thẳng ngoại tệ không những không giải quyết được mà còn trở nên khủng khiếp hơn sau những động thái “siết chặt quản lý” . 

 

Muốn mua USD phải im lặng...

 

“Sau khi Thống đốc NHNN ra văn bản quản lý chặt chẽ thị trường ngoại hối và có những giải pháp tích cực thì tình hình ngày càng… tồi tệ hơn”.

 

Sự căng thẳng trên thị trường ngoại tệ liên lục diễn ra nhưng vẫn chưa được giải quyết. (Ảnh: Corbis)

 

Đó là phát biểu đầy “tâm trạng” của Chủ tịch HĐQT một doanh nghiệp chuyên nhập khẩu vật tư nông nghiệp về văn bản cấm ngân hàng thương mại thu phụ phí bán USD và xử lý một cửa hàng kinh doanh ngoại tệ tại phố Hà Trung thời gian qua của NHNN.

 

Mạnh miệng vậy nhưng khác với nhiều lần trước và khác với chính hình ảnh “không ngại nói thẳng” vốn có trên nhiều diễn đàn, lần trả lời này, vị doanh nhân trên nhất định “xin không nêu tên”. Đó cũng là yêu cầu mà phóng viên VietNamNet nhận được khi phỏng vấn lãnh đạo nhiều doanh nghiệp khác.

 

“Giờ chúng tôi rất cần mua USD từ ngân hàng. Muốn mua được USD, doanh nghiệp nên im lặng. Nói ra sợ không còn cửa nữa”, một giám đốc đang muốn mua USD nhập khẩu nhựa giải thích.

 

Sự e dè này xuất phát từ câu chuyện nhiều doanh nghiệp “tố” phải “chung chi” phụ phí cho ngân hàng thương mại mới mua được USD khiến NHNN vào cuộc.

 

Tuy nhiên, việc NHNN đưa ra nhiều biện pháp “siết chặt quản lý” trong khi không cải thiện được nguồn cung USD càng làm tăng áp lực thiếu USD trên thị trường.

 

“NHNN siết chặt là đúng nhưng chỉ siết ngọn mà không nhổ tận gốc chỉ làm các doanh nghiệp nhập khẩu thêm khốn khó. Sau lệnh ngày 1/7,  nhiều ngân hàng  thương mại án binh bất động, không bán USD cho chúng tôi nữa”, kế toán trưởng một công ty thép cho biết.

 

Hết cửa xoay ngoại tệ nhập thép phế liệu về sản xuất, cực chẳng đã, Hiệp hội Thép, rồi lần lượt 7 doanh nghiệp thép, kể cả Tổng Công ty thép Việt Nam đã phải gửi công văn cầu cứu Chính phủ tuần trước.

 

Ông Nguyễn Văn Bình, Giám đốc Trung tâm Nhập khẩu Vật tư và Thiết bị Hà Nội cũng chia sẻ tình hình đã căng hơn từ đầu tháng 7 trở lại đây.

 

Dĩ nhiên, doanh nghiệp có thể cậy đến các “nhà băng” ở phố Hà Trung (Hà Nội), nơi “USD rất sẵn, muốn mua bao nhiêu cũng có”. Tuy nhiên, khoảng cách chênh lệch quá lớn, thường quanh khoảng 700 đồng/USD đã khiến nhiều doanh nghiệp buộc phải quay lại với ngân hàng, chấp nhận “chung chi” thêm.

 

“Chợ đen ngân hàng dù sao vẫn đỡ hơn chợ đen ngoài thị trường, hơn nữa việc hợp thức hóa giấy tờ khoản chênh lệch dôi ra cũng thuận tiện hơn”, Trưởng phòng tài vụ của một doanh nghiệp chuyên nhập thiết bị y tế kết luận.

 

Anh còn hài hước ví rằng nếu muốn “săn” được USD, doanh nghiệp bây giờ cần phải biết “đi nhẹ, nói khẽ, cười duyên” và không nên “than vãn trên báo chí”!.

 

Doanh nghiệp, ngân hàng cùng “nói dối”

 

Ông Nguyễn Trọng Hải, Giám đốc Xí nghiệp Vật tư và vật tư hóa chất Công ty Vật Tư và XNK hóa chất Hà Nội thẳng thắn cho rằng lệnh cấm ngày 1/7 của NHNN rốt cục chỉ khiến doanh nghiệp mất thêm thời gian, công sức tìm hiểu cách… thích nghi để tiếp tục “cùng nói dối nhau” nhằm xoay sở cho ra lượng USD cần thiết.

 

Nhiều kiểu lách quy định đã được các ngân hàng và doanh nghiệp thực hiện bởi họ không thể thiếu ngoại tệ trong kinh doanh. (Ảnh: Corbis)

 

Ông Đoàn Trọng Lý, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Chăn nuôi Chế biến và xuất nhập khẩu (Aprocimex) cũng tỏ ra bức xúc “Thống đốc NHNN cứ cho rằng quản lý ngày càng chặt chẽ nhưng không thể mua được USD với giá niêm yết. Chúng tôi cần 3 triệu USD/tháng để nhập khẩu, riêng tiền chênh lệch đã mất mấy trăm triệu đồng”.

 

“Không cộng thêm tiền vào tỷ giá thì không được việc, miễn sao cộng trừ xong mà thương vụ vẫn dương là được”, ông Hải kết luận.

 

Phương thức “thích nghi” thông dụng là ngân hàng thương mại kết nối giữa doanh nghiệp  xuất khẩu có USD hoặc ngân hàng  khác với doanh nghiệp nhập khẩu cần mua. Hai bên tự thỏa thuận trên trần tỷ giá niêm yết cộng thêm bao nhiêu tiền và thanh toán chênh lệch với nhau.

 

Nhìn bề ngoài, ngân hàng không vi phạm luật mà chỉ đứng giữa, làm hợp đồng mua bán trong giá trần. Nhưng theo ông Nguyễn Văn Bình, Giám đốc Trung tâm Nhập khẩu Vật tư và Thiết bị Hà Nội do ngân hàng  thu xếp hết.

 

“Chi phí đội lên rất nhiều như hôm chúng tôi mua, tỷ giá là 17.806 VND/USD, cộng thêm 650 đồng/USD thành gần như giá chợ đen. Mỗi lần muốn mở L/C cần từ vài chục nghìn đến vài triệu USD, chênh hẳn một khoản lớn, tất cả lại dồn lên khách hàng thôi”, ông Bình cho biết.

 

Hoặc doanh nghiệp và ngân hàng mua bán USD với nhau thông qua một đồng tiền thứ ba do NHNN không ấn định tỷ giá tiền đồng với các ngoại tệ như đô la Úc, đô la Canada, euro, yên Nhật…

 

Tuy nhiên, cách đang được nhiều doanh nghiệp nhập khẩu chọn là liên kết thẳng với doanh nghiệp xuất khẩu, giao dịch thẳng với nhau đỡ được một khoản chênh lệch qua ngân hàng. Nhanh gọn hơn nữa là tranh thủ ngay chức năng xuất nhập khẩu của DN có nguồn thu USD để ủy thác nhập khẩu  với chi phí “mềm” hơn tự đi chạy chọt USD rồi mở L/C theo cách thông thường.

 

Dù chọn cách nào, nhờ biết cách “lách” cùng nhau, cuối cùng phần lớn các doanh nghiệp vẫn có thể xoay xỏa qua cánh cửa hẹp. Bởi xét cho cùng khi nguồn cung vẫn bị kìm hãm ở đâu đó, không được giải tỏa, điều tiết bởi thị trường thì mọi biện pháp hành chính cũng chỉ cho kết quả như bịt lỗ thủng, bịt chỗ này, lại thủng chỗ khác.

 

NHHH luôn cho rằng không thiếu ngoại tệ và duy trì chính sách tỷ giá linh hoạt nhưng khi chênh lệch đến gần 1.000đồng/USD mà vẫn neo tỷ giá thì tôi không hiểu thế nào là linh hoạt. Nguyên nhân cơ bản của việc đóng băng là do chính sách tỷ giá không thích hợp.   Thứ nhất, đang tồn tại một khoảng cách tương đối lớn giữa thị trường chính thức và bên ngoài, đủ để người ta có thể thu lợi. Việc cộng thêm các khoản phụ phí là một cách đưa giá chính thức về gần giá trị thực của thị trường. Cơ chế này làm cho người ta phải nói dối.   Thứ hai, nhà nhập khẩu không thể không có USD. Họ huy động trên thị trường chợ đen hoặc vào ngân hàng  mua với giá thỏa thuận có phụ phí. Nay bị chặn cả hai đường, gây khó khăn và tăng chi phí giao dịch nhưng thị trường sẽ tìm ra một ngách khác để xoay ra USD.   Có điều, NHNN đã không tính đến chi phí doanh nghiệp bỏ ra về thời gian và tiền bạc chỉ để đi săn USD, chưa kể còn tạo cơ hội cho một số người trục lợi, thể hiện cả bên ngoài và bên trong.   Cho nên tất cả các biện pháp cấm đoán đó không phải là cách lâu dài. Cách lâu dài, cơ bản là phải thu hẹp khoảng cách giữa tỷ giá chính thức và tỷ giá tự do. NHNN cứ im lặng như hiện nay không có động thái gì sẽ tạo ra độ bất định trên thị trường, khiến người ta đoán già đoán non dẫn đến hành xử không như mong muốn, tạo ra sự thiếu USD rất giả tạo.   (Ông Vũ Thành Tự Anh, Giám đốc nghiên cứu Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright)

 

•  Phan Hùng