Tháng 9 hàng năm, Hội đồng Nobel bí mật gửi mẫu đề cử cho khoảng 3.000 giáo sư. Tháng 3 - 5, chuyên gia đánh giá công trình của các ứng cử viên. Tháng 9 năm sau, Hội đồng Nobel tiến cử người đoạt giải để Viện Hàn lâm chọn trên đa số phiếu bầu.

Viện Hàn Lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển có trách nhiệm lựa chọn ra giải Nobel Vật lý trong số các ứng cử viên được đề cử bởi Ủy ban Nobel trong lĩnh vực Vật lý. Ủy ban Nobel là hội đồng sàng lọc các đề cử và lựa chọn các ứng cử viên sau cùng.

Hội đồng gồm 5 thành viên, nhưng sau nhiều năm hoạt động, Hội đồng được bổ sung các thành viên phụ tá có quyền bỏ phiếu ngang bằng với các thành viên chính thức. 

Những ứng cử viên đủ tư cách nhận giải là những người được đề cử bởi những người có đủ tư cách. Người có đủ tư cách là người nhận được lời mời từ Hội đồng Nobel và đã được lựa chọn cẩn thận. Không có ai có quyền tự đề cử.

Giải Nobel được lựa chọn như thế nào?

Hình dưới mô tả quá trình lựa chọn cho giải Nobel Vật lý.

Tháng 9: Mẫu đề cử được gửi. Hội đồng Nobel gửi mẫu đề cử một cách bí mật cho khoảng 3.000 người - những giáo sư được lựa chọn tại các trường đại học trên khắp thế giới, những người đã đoạt giải Nobel trong lĩnh vực vật lý và hóa học, các thành viên của Viện Hàn lâm Hoàng gia Thụy Điển, và một số người khác.

Tháng 2: hạn chót nộp hồ sơ. Các hồ sơ đề cử hoàn tất phải được gửi đến Hội đồng Nobel hạn chót ngày 31/1 trong năm kế tiếp. Hội đồng sàng lọc và lựa ra các ứng cử viên ban đầu. Có khoảng từ 250 - 350 tên họ được lựa chọn, trong số đó thường có một số ứng cử viên nhận được nhiều đề cử.

Tháng 3 - tháng 5: Tham khảo ý kiến các chuyên gia. Hội đồng Nobel gửi tên các ứng cử viên ban đầu đến các chuyên gia được chỉ định đặc biệt để đánh giá công trình của các ứng cử viên.

Tháng 6 - tháng 8: Viết báo cáo. Hội đồng Nobel tập hợp các báo cáo có kèm tiến cử gửi cho Viện Hàn lâm. Bản báo cáo này được các thành viên hội đồng cùng ký tên.

Tháng 9: Hội đồng đưa ra tiến cử. Hội đồng Nobel đưa ra bản báo cáo giới thiệu các ứng cử viên sau cùng cho các thành viên Viện Hàn lâm. Bản báo cáo được thảo luận tại hai cuộc họp của tiểu ban vật lý của Viện Hàn lâm.

Tháng 10: Giải Nobel được chọn. Vào đầu tháng 10, Viện Hàn lâm chọn ra người đoạt giải dựa trên đa số phiếu bầu. Lựa chọn này là quyết định cuối cùng và không hồi tố (không xem xét lại). Sau đó tên người đoạt giải được công bố.

Tháng 12: Phát giải thưởng. Lễ Trao giải Nobel diễn ra tại Stockholm vào ngày 10 tháng 12. Tại đây người chiến thắng sẽ được nhận giải Nobel danh giá bao gồm Huy chương Nobel, văn bằng và một giấy chứng nhận xác nhận số tiền thưởng.

Danh sách đề cử có được công bố rộng rãi?

Quy chế của tổ chức Nobel không công bố thông tin về ứng cử viên, dù là cho công chúng hay cho cá nhân trong suốt 50 năm. Sự hạn chế thông tin liên quan đến cả ứng cử viên và người đề cử, cũng như việc điều tra và ý kiến liên quan đến việc quyết định giải thưởng.

• Dương Thông (Theo Nobelprize.org)