(VietNamNet) - "Từ năm 2007, sẽ thực hiện quy định bổ nhiệm chức danh GS, PGS theo cách mới, giao quyền bổ nhiệm cho cơ sở đào tạo ĐH. Thế nhưng, những thay đổi về tiêu chuẩn công nhận sẽ chưa thực hiện ngay mà phải chờ 3 năm sau".

GS Đỗ Trần Cát, Tổng Thư ký Hội đồng Chức danh GS Nhà nước (HĐCDGSNN) cho biết trong cuộc trao đổi với VietNamNet.

GS Đỗ Trần Cát: "Gần đây, xu hướng quan niệm "chức danh của giáo viên ĐH" mới dần dần thắng thế". Ảnh: H.A

- Thưa ông, với hàng loạt dự kiến thay đổi và định áp dụng cho đợt công nhận chức danh năm 2006, đến giờ này, quy định mới về tiêu chuẩn và bổ nhiệm chức danh GS, PGS vẫn chưa thấy đâu?

Sau khi trình vào tháng 1 năm nay, bộ phận soạn thảo của Văn phòng Chính phủ có mời chúng tôi lên chỉnh sửa một vài lần. Cơ bản, không có những thay đổi về nội dung, mà chỉ là làm triệt để hơn về vấn đề bổ nhiệm.

Tức là như thế nào?

Hiện nay, chúng ta đã công nhận các GS, PGS mà không gắn với trường ĐH hoặc cơ sở giáo dục ĐH.

Luật Giáo dục năm 1998 đã quan niệm GS, PGS là chức danh rồi. Thế nhưng, Nghị định 2001 (quy định về công nhận chức danh GS, PGS - NV) là quy định có tính chất "giao thời", tức là vừa công nhận, vừa bổ nhiệm. Lúc đó, vẫn tồn tại quan điểm muốn duy trì chức vụ GS, PGS theo nghĩa cái "danh". Gần đây, xu hướng quan niệm "chức danh của giáo viên ĐH" mới dần dần thắng thế.

Lần này, việc bổ nhiệm GS, PGS như một viên chức nhà nước sẽ kèm theo chế độ đãi ngộ và nhiệm vụ rõ ràng. GS, PGS sẽ có thang bảng lương riêng.

Từ năm 2007, Thủ trưởng của các cơ sở giáo dục ĐH sẽ phải căn cứ vào tình hình cụ thể của mình để bổ nhiệm những người đã đạt tiêu chuẩn do Hội đồng CDGSNN xem xét. Như vậy, chức danh GS, PGS sẽ gắn với những cơ sở giáo dục ĐH, chứ không có GS, PGS chung chung trong toàn quốc.

Để làm được điều này, các cơ sở đào tạo ĐH phải có quy hoạch, tổ chức của trường, quy hoạch cán bộ, giáo viên, SV, ngành đào tạo...

Quy hoạch tổng thể này phải được Bộ GD – ĐT phê duyệt. Căn cứ vào quy hoạch đó để thực thi việc bổ nhiệm.

Hội đồng CDGSNN sẽ chỉ xét tiêu chuẩn các ứng cử viên để đảm bảo mặt bằng, yêu cầu chất lượng chung.

Điều này có thể hiểu, đây là một tín hiệu tốt nhằm "loại" những đối tượng không trực tiếp giảng dạy hoặc nghiên cứu mà vẫn muốn nhận danh GS, PGS?
 
- Những năm trước, tỷ lệ GS, PGS không trực tiếp làm công việc nghiên cứu, giảng dạy có nhiều. Nhưng 5 năm trở lại đây, tỷ lệ này có thay đổi, số GS ở các trường ĐH, Học viện tăng nhiều, số không làm công tác giảng dạy hoặc kiêm nhiệm giảm. Cụ thể, số dạy ở ĐH là 60-70%, Viện nghiên cứu khoảng 20%, số làm quản lý, sản xuất chiếm từ 6-7%.

Tiêu chuẩn đặt ra ngày càng chặt chẽ như quy định về thâm niên giảng dạy, viết sách, hướng dẫn nghiên cứu sinh... làm cho số không hoạt động trong lĩnh vực giảng dạy, nghiên cứu bị loại ra vì không đủ tiêu chuẩn ngay từ đầu.
 
Đây cũng là cách để dần hướng tới việc GS, PGS phải là những người trực tiếp tham gia giảng dạy.

Thực tế là, trong quy định lần này, vẫn có những quy định GS, PGS thỉnh giảng. Tức là những người không làm nhiệm vụ ở cơ sở ĐH nhưng cũng có tham gia giảng dạy, nghiên cứu.
 
Thay đổi, nhưng 3 năm sau mới áp dụng

Các GS được công nhận chức danh năm 2006. Ảnh: H.L

Thưa ông, những "đo lường" cụ thể về tiêu chuẩn đánh giá GS PGS tiếp tục có những chỉnh sửa gì?

- Có một thực tế, nhiều vấn đề chưa được thống nhất và khó khăn trong việc đánh giá: như thế nào là đạt yêu cầu, đánh giá các quyển sách, đánh giá “chất” của nhà giáo...

Thời gian vừa rồi, việc đánh giá còn nặng về định lượng, tính điểm theo cách cộng trừ nhân chia rồi đưa ra một con số. Việc đánh giá thực chất là qua lá phiếu của các ủy viên hội đồng, căn cứ theo con số được tính toán đó.

Chẳng hạn, 1 GS phải hướng dẫn thành công 2 tiến sĩ, thay cho quy định hiện hành là "đang hướng dẫn 1 tiến sĩ".

Đối với PGS, sẽ bỏ tiêu chuẩn "tham gia đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở".

Hay như tiêu chuẩn về ngoại ngữ. Cá nhân tôi cho rằng việc xét công nhận GS, PGS nên tiến tới một thứ tiếng là tiếng Anh. Yêu cầu về tiếng Anh không phải để đánh giá trình độ ngoại ngữ của GS, PGS, mà đưa vào với mục đích yêu cầu nhiệm vụ của GS, PGS phải có căn bản như vậy.

Tuy nhiên, cũng phải tính toán đến thực tế của mình.

Cho nên, nội dung này sẽ có tính chất "thỏa hiệp" hơn. GS, PGS hoặc là thành thạo tiếng Anh, hoặc là thành thạo 1 trong 5 thứ tiếng mà quốc tế công nhận (Nga, Pháp, Đức, Trung Quốc và Tây Ban Nha). Nếu thành thạo được 1 trong 5 thứ tiếng không phải là tiếng Anh, phải thêm một yêu cầu nữa là tối thiểu phải giao tiếp được bằng tiếng Anh.

Như vậy, trong hướng dẫn mới có thể để thêm những dòng như, "với quy định này...đến năm 2008, 2009 chẳng hạn, sẽ thực hiện".

Còn, trong vòng 3 năm tới, tiêu chuẩn định lượng không thay đổi, nhưng sẽ làm cho “chất” của tiêu chuẩn tăng lên. Và sẽ có lộ trình thay đổi tiêu chuẩn định lượng.

Thưa ông, đặt ra tiêu chuẩn mới nhưng chưa thực hiện. Còn cách thức mới lại sẽ làm ngay. Vậy là, những tiêu chuẩn nhằm nâng chất lượng đội ngũ GS, PGS sẽ trở thành "tiêu chuẩn treo"?

Để thay đổi, phải có quá trình. Nếu "làm chặt" ngay tức khắc, sẽ có nhiều anh trượt. Mà trong thực tế, so với yêu cầu, thì số lượng GS, PGS của ta còn quá ít.

Theo thống kê đến tháng 11/2006, cả nước hiện có 1.217 GS, 5.975 PGS. Trong số đó, chỉ có non nửa hiện đang làm việc. Con số này đâu phải là nhiều.

Đó là chưa kể, hầu hết những vị này đã nhiều tuổi. Tức là, trong vòng 1, 2 năm tới, nhiều nhất là 5 năm, họ sẽ về hưu hết. Việc bổ sung số lượng GS là một việc rất là nan giải trong tình trạng số SV của nước ta phát triển một cách quá nhanh, số lượng trường ĐH mở ra quá nhiều.

- Tức là, ta cũng phải "chạy theo" để đảm bảo về mặt hình thức cho những tiêu chí chưa hẳn đã xác đáng chứ không phải theo đòi hỏi gắt gao của những chuẩn mực khoa học?

Chúng ta có khoảng 20% GS dưới 60 tuổi. Đây có thể xem như một bước tiến vì trong một thời gian rất dài, chúng ta không tuyển giảng viên ĐH. Số giỏi, trẻ không về trường vì nhiều lý do.

Do đó, hầu hết những người được tuyển vào các trường ĐH là vào những năm 60 của thế kỷ trước, đa phần sinh vào trước năm 50.

Hiện tại, tỷ lệ giảng viên trẻ chiếm trên 50% nhưng cách đây 5 năm tỷ lệ chỉ đạt khoảng 20-25%. Vài ba năm nữa, khi thế hệ già nghỉ hưu hết thì đội ngũ này sẽ chiếm tới 80%.
 
Trong thực tế, thế hệ này chưa đủ "độ" để được công nhận GS. Nếu được công nhận GS ở tuổi 40 với Việt Nam đúng là rất trẻ. Chúng ta đang cố gắng để có những GS ở tuổi 50.

Tôi nghĩ rằng, ngay với tiêu chuẩn như bây giờ, số người có thể đạt được tiêu chuẩn hàng năm cũng chưa đáp ứng được nhu cầu về GS, PGS của các trường ĐH.

Cùng với những thay đổi về mặt đánh giá chất lượng, song song với việc định lượng, chất lượng của GS, PGS sẽ được nâng lên, nhưng cũng từng bước thôi, không làm quá vội vàng.

Theo quan điểm của tôi, việc tăng quy mô đào tạo ĐH hiện nay, cùng với mở rộng mạng lưới trường ĐH, CĐ đẩy đến một thực tế: Chấp nhận mở rộng như thế, tức là phải chấp nhận chất lượng thấp.

Thưa ông, vậy thì chúng ta có đi vào cái vòng luẩn quẩn không, khi mà những sửa đổi, thay đổi đều nhằm mục đích hoàn thiện hơn cái đang tồn tại, trong đó mục tiêu tốt nhất là để chức danh theo đúng nghĩa, đúng chất của nó. Nếu duy trì tình trạng "với tiêu chuẩn thấp, Việt Nam mới có giáo sư", ta lại có những "thế hệ GS, PGS" ăn non. Mà sau này, chính đội ngũ này, hoặc là sẽ có những ảnh hưởng nhất định trong việc bổ nhiệm, tuyển lựa GS, PGS ở cơ sở mình?

Nói rằng chạy theo cũng không đúng, mà phải dung hòa 3 yếu tố sau: thích nghi với điều kiện đang có, đáp ứng tiêu chuẩn hội nhập và ý muốn lý trí.

Còn nói rằng những người có "trinh độ thấp" sẽ tham gia vai trò đánh giá tuyển chọn thì không thỏa đáng. Vì lúc đó, thủ trưởng của các cơ sở đào tạo sẽ có trách nhiệm chọn những người xuất sắc để tham gia các hội đồng cơ sở.

Theo tôi, ta phải chấp nhận quá trình tự điều chỉnh. Khi phát triển ồ ạt đến một ngưỡng nào đó, sẽ bộc lộ ra rằng chất lượng thấp và cơ quan quản lý buộc phải trông thấy để điều chỉnh. Thực tế sẽ buộc người ta nhận thức lại.

Cảm ơn ông!

• Hạ Anh (thực hiện)

Ý kiến của bạn: