(VietNamNet) - Học sinh giỏi quốc tế? Lê Bá Khánh Trình, Lê Tự Quốc Thắng, Đàm Thanh Sơn, Ngô Bảo Châu, Đinh Tiến Cường, Ngô Đắc Tuấn,  Đào Hải Long, Hà Huy Tài... Không chỉ là những cái tên quen thuộc thường được nhắc đến mỗi khi người ta điểm lại thành tích đào tạo.

Có rất nhiều người đã chọn một hướng đi khác.  

Một thế hệ dân Toán xưa - hiện tại nhiều người thành đạt trong kinh doanh

1. Đầu năm 2001, báo chí Việt Nam có bài viết khá gây ấn tượng trong giới trẻ với tiêu đề "Đỉnh cao IT phải là của người Việt". Các nhân vật trong bài là một đội trí thức trẻ (đều sinh năm 1977, tuổi Đinh Tỵ) gồm các học sinh giỏi quốc tế, quốc gia Toán, Lý hăng hái nhảy vào kinh doanh trong lĩnh vực dotcom. 

Nhóm bạn gồm Đinh Sỹ Quảng (HCV Vật lý quốc tế đầu tiên của Việt Nam), Ngô Anh Đức (thi HSG Lý quốc tế năm 1995), Lê Minh Đức (Giải nhất Toán toàn quốc), Đỗ Hoài Nam (cựu học sinh chuyên Lý trường Ams) và Lê Thị Thái Tần, cô gái Việt kiều nhận danh hiệu "Người Úc trẻ" năm 1998 (giải thưởng hàng năm uy tín nhất dành cho một công dân Úc trong độ tuổi 16-25).

Ý tưởng kinh doanh khởi đầu là thành lập một website cung cấp các dịch vụ qua mạng cho giới trẻ trên toàn nước Úc. Những sáng lập viên Công ty 6 AM (6 giờ sáng) xuất thân từ dân chuyên tự nhiên với tham vọng tạo dựng chỗ đứng trong lĩnh vực kinh doanh "hot" nhất trên thương trường lúc ấy. 

Bài báo cho hay, chỉ trong chưa đầy 4 tháng, gặp thời trong xu hướng phát triển mạnh của lĩnh vực này, cộng với khả năng làm việc của đội "học sinh giỏi" và vị thế cũng như quan hệ sẵn có của Lê Tần (lúc đó rất nổi danh tại Úc), thị giá của công ty lên tới 20 triệu đô la trước khi diễn ra cuộc khủng hoảng dotcom toàn cầu. 

Thất bại, các bạn trẻ 24 tuổi lại xoay chiến lược sang tấn công vào lĩnh vực công nghệ không dây với công ty tên Scan and Send, và cũng không mất nhiều thời gian để mở rộng tầm hoạt động sang các nước khác trong khu vực...

Không biết những số liệu và thông tin trong bài chính xác bao nhiêu phần trăm. Nhưng, bỏ qua việc ca ngợi có phần hơi quá đà, bài báo cũng gợi mở, hay nói chính xác hơn là đưa ra một thực tế: Những HSG toàn quốc, quốc tế (ở một góc độ nào đó, được coi là những người tài năng ở tầm tuổi, hay nói rộng hơn là ở thế hệ của họ) có xu hướng rẽ ngang sang các hướng đi khác.

2. Thực ra, xu hướng này không phải mới mẻ. Đã có nhiều HSG quốc tế chuyển hướng sang những ngành nghề khác, đặc biệt là kinh doanh từ sớm hơn nhiều.

Đoạt HCB IMO năm 1975, năm sau Lê Đình Long, cựu học sinh chuyên Toán ĐHSP Hà Nội được Nhà nước phân công sang học Toán lý thuyết ở Đức. Với suy nghĩ muốn làm những việc có khả năng ứng dụng trực tiếp hơn, anh chọn ngành Toán điều khiển tại ĐH TU Dresden.

Về nước, anh vào Viện Tính Toán và Điều khiển (Viện Khoa học Việt Nam), nay là Trung tâm Khoa học và Công nghệ quốc gia.

Nghiên cứu những kỹ thuật mô phỏng hình ảnh, âm thanh, tiếng nói, nhận dạng chữ viết... là công việc của anh trong 5 năm tại phòng Khoa học nhận dạng và trí tuệ nhân tạo. Những nghiên cứu này có ứng dụng trong nhiều lĩnh vực như xứ lý ảnh vệ tinh, chẩn đoán bệnh, khai thác tài nguyên...

Năm 1989, khoá học Thạc sỹ Máy tính tại Học viện AIT, Thái Lan (do cơ quan cử đi học) dẫn anh sang một lối đi khác. Anh trở thành người của Procter & Gamble (P&G: Tập đoàn hàng đầu thế giới của Mỹ về sản xuất hàng tiêu dùng) với vị trí Phân tích tài chính rồi Kế toán trưởng tại P&G Thái Lan.

Công ty rất tốt, các cơ hội thăng tiến và chế độ đãi ngộ cũng như điều kiện làm việc đều "ngon lành", nhưng nguyện vọng về Hà Nội làm việc lại đưa anh đến làm Giám đốc tài chính của Motorola sau khi tham dự khoá đào tạo 2 năm tại Mỹ trong chương trình phát triển năng lực lãnh đạo của Tập đoàn này.

Bốn năm tiếp theo làm Giám đốc chương trình "Nâng cao năng lực quản lý và kinh doanh cho doanh nghiệp tư nhân Việt Nam" của World Bank giúp Lê Đình Long thâm nhập và hiểu kỹ hơn về thực tế các doanh nghiệp. Thời gian này, anh cũng có điều kiện tiếp cận với các ngân hàng qua những lần hỗ trợ xây dựng chiến lược phát triển...

Trong hợp tác hỗ trợ Ngân hàng Thương mại cổ phần quốc tế Việt Nam (VIBank), anh đã được Hội đồng quản trị mời về hiện thực hoá ngay chiến lược này với vai trò trợ lý Hội đồng quản trị và vài tháng sau nhận trách nhiệm làm TGĐ.

3. Trong ngành ngân hàng, còn gặp nhiều HSG quốc tế khác. Trong số đó có Lê Như Dương (HCĐ IMO 1978) hiện là trưởng Trung tâm Thông tin tín dụng của Vietcombank.

Ở tất cả các nước trên thế giới, dù giàu hay nghèo, các ngân hàng thương mại đều có một trung tâm Thông tin tín dụng với vai trò rất quan trọng của nó.

Nôm na, trung tâm kiểu này là nơi xây dựng một hệ thống thông tin tích hợp, và cung cấp cho những người tham gia vào các hoạt động tín dụng: chủ đầu tư, doanh nghiệp, khách hàng...

Tuy nhiên, ở Việt Nam hoạt động này còn rất mới. Đồng nhĩa với nhiều khó khăn nhưng rõ ràng, cũng có thuận lợi là còn rất nhiều "đất" để phát triển các ý tưởng. Và thực tế, trong môi trường mới này, Dương rất nổi tiếng với kết quả hoạt động của trung tâm và các ý tưởng phát triển độc đáo của mình.

Lấy thông tin từ nhiều nguồn, nhiều dạng: Thị trường (giá cả, xu hướng, sản lượng, công suất...), Khách hàng (khả năng tài chính, thực tế vay, tính cách và năng lực...), Những thông tin mang tính rủi ro (chứng từ giả mạo, giá bán không hợp lý, nhân vật có quan hệ trong danh sách đen...). Phân tích các khối thông tin đồ sộ, chọn lọc và chế biến, rồi chuẩn hoá để cung cấp cho những đối tượng cần. Có thể hình dung như thế về công việc của anh và các đồng nghiệp.

Dương nói "Tôi mong muốn mang lại tri thức từ những thông tin thu nhận được. Ở Việt Nam, thông tin thì nhiều mà tri thức thì rất hiếm". Xuất phát điểm là dân Toán, anh cũng thích làm việc ở môi trường logic, gần gũi với khoa học.

Dương là một trong rất nhiều người mà chặng đường đời của họ là hệ quả của những tác động xã hội lớn.

Do gia đình thuộc thành phần tư sản, nên cậu học sinh chuyên Toán Hải Phòng nuối tiếc nhìn bạn bè đi du học còn mình phải ở nhà vào bộ đội. Xin xỏ, đấu tranh mãi, cũng được vào giảng đường ĐH Tổng hợp Hà Nội.

Tốt nghiệp ĐH, nhờ kết quả xuất sắc trong giai đoạn làm chuyển tiếp sinh, anh được sang thực tập 2 năm tại Kiev. Nhưng, những thay đổi chóng mặt nửa cuối thập kỷ 80 khiến các thầy phải lao đi kiếm sống, nên luận án của anh phải đổi đề tài và người hướng dẫn xoành xoạch... và cuối cùng không thể bảo vệ được vì không có sự thống nhất trong quá trình làm.

"Lúc đó, tất cả những gì tôi biết chỉ gói gọn trong từ Toán". Làm lại TS thì chặng đường dằng dặc, anh đã bổ sung thêm những kiến thức khác để tự chuyển mình...

4. Một trong những cựu HSG quốc tế thành công trên thương trường phải kể đến Lê Quang Tiến, cựu học sinh chuyên Toán ĐH Tổng hợp Hà Nội.

Làm xong luận án Phó Tiến sỹ Toán Lý tại ĐH Tổng hợp Kishinhev (nhưng không bảo vệ), cũng như nhiều trí thức trẻ lúc đó, anh hào hứng về nước với những mong muốn lập nghiệp và cống hiến.

Nhưng, thực tế xã hội không phải là màu hồng đối với những người trẻ nhiều khát vọng. Thập kỷ 80, hậu quả của chiến tranh vẫn còn nặng nề, sản xuất lưu thông chưa phát triển, cơ sở vật chất kiệt quệ, cơ chế bao cấp vẫn còn đè nặng lên nền kinh tế nước nhà. Trừ một số thành phần xã hội sống dựa trên bao cấp và lợi dụng bao cấp, đa số đều có cuộc sống không dễ thở.

Những dấu ấn của thời kỳ này đã tác động mạnh mẽ đến đường đi sau này của nhiều nhà khoa học. "Tự cứu mình trước khi trời cứu, không than vãn" - là hành động của nhiều người, và Lê Quang Tiến cũng không phải ngoại lệ.

Thời gian đó, đồng lương giảng viên khoa Vật lý, Học viện Kỹ thuật quân sự không đủ để anh nuôi sống bản thân. Trong khi anh đã có gia đình, nên cần kinh doanh thêm ở ngoài để kiếm tiền nuôi con. Anh cho biết, đến với kinh doanh một phần do hoàn cảnh bắt buộc và một phần do bản thân cũng mê kinh doanh.

Không rõ, nếu không phải vì hoàn cảnh bứt anh ra khỏi bục giảng, thì anh có tự thấy mình làm doanh nhân là hợp lý không.

Nhiều người, dù thích hay không vẫn nhìn nhận anh như một cái đầu doanh nhân điển hình. Lạnh lùng, tỉnh táo, nhìn nhận mọi việc đơn giản và cực kỳ thực tế, anh hiện là Phó TGĐ phụ trách Tài chính của FPT. 

"Tôi không tiếc vì đã học Toán cả thời tuổi trẻ để rồi sau này lại không tiếp tục theo nghề. Tuy nhiên, khi bỏ Toán - Lý để chuyển sang kinh doanh thì tôi cũng không tiếc. Trong công việc của mình hiện nay, tôi phải sử dụng rất nhiều đến những kiến thức Toán học đã được trang bị".

Hiếu tại công ty

5. Nếu như với nhiều trí thức thế hệ trước, việc bỏ khoa học để chuyển sang hướng đi khác chịu ảnh hưởng ít nhiều từ những yếu tố bên ngoài, như hoàn cảnh xã hội (một sự bị động)... thì với những thế hệ trẻ hơn, việc xác định hướng đi tương lai là những quyết định tự thân và chủ động hơn.

Trong đó, có thể do ảnh hưởng của thời đại, có thể do nhận thức và ý thích, nhiều người đã chọn kinh doanh.

Một HSG Toán quốc tế, chưa muốn "public" tên tuổi vì "chưa làm được gì nhiều so với các bậc đàn anh" cũng xác định ngay khi đang du học: "Học giỏi để có chuyên môn sâu, làm nền cho việc kinh doanh trong lĩnh vực được đào tạo". Thành công ban đầu ở nước ngoài là bước đệm về nước, hiện tại, anh là một doanh nhân trẻ, thành đạt ở tầm tuổi 30.

Ở trường chuyên Hùng Vương, Phú Thọ, Nguyễn Minh Hiếu là một trong những người được chú ý nhất trong khoá học 96-99, với thành tích HCB Hoá quốc tế. Nhưng với Hiếu, giải quốc tế chỉ là niềm tự hào thủa học trò, và thực tế hơn, là thêm giá trị trong những hồ sơ du học.

Sang Úc du học Khoa Kinh doanh, chuyên ngành Tài chính và Thương mại điện tử, Hiếu tận dụng nhiều thời gian để học những kiến thức chuyên môn và hoạt động xã hội. "Mình không đủ giỏi để thành chuyên gia" nên hết đại học, Hiếu về nước.

Sau một năm dành thời gian đi làm thuê, phân tích tài chính cho Indochina Capital (một công ty môi giới chứng khoán và đầu tư bất động sản), tụ tập thêm 2 người bạn, cũng là những HSG quốc gia Toán, Lý, Hiếu lập Công ty DreamViet, với website www.aha.com.vn cung cấp thông tin so sánh giá các mặt hàng.

... Trong khuôn khổ một bài viết, không thể thống kê được hết những trường hợp tương tự. Nhưng, có thể thấy kinh doanh là một con đường mà nhiều người "được đào tạo để trở thành nhà khoa học" đã chọn để đi trong những chặng tiếp theo của đời mình.

Khoa học hay kinh doanh, với Lê Quang Tiến, 2 lựa chọn này không mâu thuẫn nhau. Nếu ai đó có tài và năng khiếu trong khoa học, đặc biệt khoa học cơ bản thì nên để người ta làm khoa học. Tương tự, ai đó có khả năng kinh doanh thì để họ làm kinh doanh.  Và cuối cùng, xã hội sẽ tự điều tiết là cần bao nhiêu nhà Toán học và bao nhiêu nhà kinh doanh.

"Khi Newton hoặc Enstein nghiên cứu Vật lý thì cũng chẳng có nhà nước hoặc tổ chức nào khuyến khích hay đầu tư. Và không ai ép buộc Bill Gate phải đi kinh doanh phần mềm máy tính. Họ đã tự quyết định sự nghiệp của mình và đóng góp vô cùng to lớn đối với sự phát triển của nhân loại chứ không chỉ cho riêng họ.

Nhà nước hoặc xã hội chỉ cần tạo điều kiện cho mỗi cá nhân phát huy cái tốt nhất mà họ có đồng thời mang lại lợi ích chung cho toàn xã hội".

• Hoàng Lê 

Kỳ tới: Họ còn trẻ. Họ sớm khẳng định mình, với những thành tích học tập. Họ có điều kiện để trau dồi kiến thức và kỹ năng ở những môi trường tốt. Họ sống trong một thế giới thông tin đa chiều, đã bớt đi những rào cản ấu trĩ như thế hệ cha chú. Họ có nhiều cơ hội để nhìn nhận và tự chọn lựa hướng đi cho mình...

****