- Giá mua bản quyền phần mềm máy tính vẫn còn quá cao so với thu nhập người dân Việt Nam. Chúng ta cần chiến lược dài hạn để khuyến khích phát triển phần mềm nội địa, đặc biệt là khai thác phần mềm nguồn mở (PMNM) nhằm tăng tính chủ động về công nghệ và giảm sự phụ thuộc vào phần mềm thương mại.

Thứ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Minh Hồng tại buổi đối thoại trực tuyến với người dân về ứng dụng và phát triển CNTT, sáng 29/02/2008. Ảnh:  Lê Anh Dũng.

Đó là nội dung trả lời của Thứ trưởng Bộ TT-TT Nguyễn Minh Hồng dành cho bạn Nguyễn Hồng Vinh (Hà Nội) đại diện cho nhiều câu hỏi của bạn đọc quan tâm đến vấn đề bản quyền phần mềm trong phát triển CNTT trong cuộc trả lời trực tuyến ngày 29/2 tại Hà Nội. 

"Tôi cho rằng các chính sách liên quan đến bản quyền phần mềm có ảnh hưởng lớn tới việc phát triển CNTT nước nhà. Bảo vệ bản quyền chính là bảo vệ người sản xuất và người tiêu dùng, thúc đẩy sản xuất phát triển. Tuy nhiên chúng ta cũng gặp nhiều khó khăn do chi phí mua bản quyền nước ngoài là chính", bạn Vinh chia sẻ.

Thứ trưởng Bộ TT-TT khẳng định: "Vấn đề giảm chi phí bản quyền phần mềm đang được Bộ và Chính phủ đánh giá là yếu tố quan trọng để thúc đẩy và phát triển CNTT". Theo đó, có 2 hướng giải quyết vấn đề này. Một mặt, Bộ TT-TT đại diện đàm phán với Microsoft, hãng sản xuất những phần mềm cơ bản quen thuộc với người dùng Việt Nam, để giảm giá mua bản quyền phần mềm. Mặt khác, Bộ lên kế hoạch phát đẩy mạnh việc ứng dụng phần mềm mã nguồn mở OpenOffice để tăng tính tự chủ, giảm chi phí mua bản quyền.

"Do chi phí bản quyền phần mềm thương mại là khá cao so với kinh phí chi thường xuyên của các cơ quan nhà nước, nên cùng với việc đàm phán với các tập đoàn phần mềm như Microsoft để có được thảo thuận mua phần mềm của họ với giá hợp lý nhất có thể", Thứ trưởng nói. "Việt Nam cũng cần có các giải pháp, chiến lược dài hạn nhằm khuyến khích phát triển các phần mềm của mình, trong đó đặc biệt là khai thác sử dụng phần mềm mã nguồn mở nhằm tăng tính chủ động về công nghệ, giảm dần sự phụ thuộc".

Theo đánh giá của Bộ TT-TT, việc đẩy mạnh ứng dụng PMNM sẽ tác động đến sự phát triển CNTT trên nhiều góc độ. Đầu tiên là tạo điều kiện thúc đẩy ứng dụng công nghệ do giảm được chi phí mua bản quyền phần mềm. Vấn đề bản quyền được đông đảo người dùng cá nhân cho đến các doanh nghiệp, cơ quan nhà nước và cả các công ty hoạt động trong lĩnh vực CNTT quan tâm sâu sắc vì chúng liên quan trực tiếp đến túi tiền của mình. Thay vì phải bỏ một số tiền nhất định để mua phần mềm, các sản phẩm PMNM hiện nay được hiểu là những thứ sẵn có trên Internet, người dùng chỉ cần download về dùng.

Tiếp đến là việc phát triển PMNM sẽ có tác động đến việc công tác nghiên cứu và phát triển, làm cơ sở hình thành những sản phẩm phần mềm của Việt Nam. Điều này xuất phát từ yếu tố đặc thù của sản phẩm PMNM: được hình thành từ những dự án mở, được hậu thuẫn bởi những tập đoàn công nghệ lớn. Qua đó từng bước hình thành nguồn nhân lực CNTT có chất lượng.

Cả 3 tác động đó khiến PMNM đóng vai trò quan trọng trong phát triển CNTT Việt Nam. Tuy nhiên, tại thời điểm hiện nay, việc triển khai vẫn còn có những cản lực nhất định.

Người đại diện Bộ TT-TT cho biết việc triển khai PMNM đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa nhiều cơ quan quản lý nhà nước, cụ thể như Bộ GD-ĐT, Bộ Nội vụ... Trong chương trình đào tạo hiện nay vẫn còn những "độ vênh" nhất định. Điều đó dẫn đến một thực tế như thắc mắc của bạn N.T.H (TP HCM): "Tại sao trong các chương trình đào tạo IT hiện nay, đặc biệt là mức phổ thông (bằng A), chỉ dạy những phần mềm thương mại và có bản quyền (như Word, Excell,...)? Phải chăng là chúng ta đang tự "mua dây buộc mình"? Ai sẽ dùng một công cụ khác nếu họ không biết sử dụng?"

Thứ trưởng Nguyễn Minh Hồng trực tiếp lựa chọn các câu hỏi của độc giả gửi về để trả lời.

"Khó khăn lớn nhất đối với ứng dụng và phát triển PMNM chính là thói quen. Hiện Bộ TT-TT đang chuẩn bị tổ chức triển khai đào tạo, hướng dẫn sử dụng, nâng cao nhận thức và tạo thói quen cho người dùng", Thứ trưởng Hồng nói.

Đó cũng là lý do hiện tại phải duy trì song song 2 loại phần mềm thương mại và PMNM. Việc mua bản quyền phần mềm Microsoft Office giới hạn về số lượng và thời hạn là giải pháp trước mắt nhằm đảm bảo các cơ quan nhà nước không vi phạm Luật Sở hữu trí tuệ. Việc ký kết hợp đồng thỏa thuận với Microsoft đã được tiến hành trong năm 2007. Theo nội dung bản hợp đồng này, Microsoft công nhận việc sử dụng phần mềm văn phòng của Microsoft với các phiên bản mới nhất là hợp pháp trong vòng 3 năm kể từ sau khi ký. Từ nay tới năm 2010, nếu Microsoft có sản phẩm văn phòng mới hơn, các bản quyền sẽ tự động được nâng cấp. Tuy nhiên, hợp đồng cung cấp vẫn còn được hai bên xúc tiến và chưa đi đến ký kết.

Dù vậy, tiền mua bản quyền phần mềm vẫn là "gánh nặng" đối với ngân sách hoạt động của các cơ quan nhà nước và nhiều đơn vị như Bộ GD-ĐT khuyến khích sử dụng PMNM thay thế. Bộ TT-TT mới đây đã đưa ra danh sách những sản phẩm PMNM được ưu tiên sử dụng trong cơ quan, dự án có sử dụng vốn từ ngân sách nhà nước. Bộ TT-TT cũng đang nghiên cứu kế hoạch thúc đẩy và phát triển PMNM, dự kiến sẽ đệ trình Thủ tướng Chính phủ vào Quý III/2008. Đây là động thái tiếp theo bổ sung cho Quyết định 235/2004/QĐ-TTg được Thủ tướng ký duyệt và ban hành về kế hoạch ứng dụng và phát triển phần mềm nguồn mở giai đoạn 2004-2008.

"Phát triển nguồn mở tại Việt Nam hoàn toàn theo kế hoạch chứ không phải là các biện pháp thăm dò", Thứ trưởng Nguyễn Minh Hồng khẳng định.

Áp lực từ bản quyền phần mềm

Chỉ riêng trong các cơ quan nhà nước, sau khi Bộ TT-TT đại diện chính phủ ký hợp đồng mua bản quyền phần mềm thương mại của Microsoft, một số cơ quan khác cũng tiến hành triển khai sử dụng trên diện rộng phần mềm nguồn mở OpenOffice, như Bộ Giáo dục đào tạo, các cơ quan Đảng... Điều này đã khiến một số độc giả thắc mắc.

Liên quan đến dự án mua phần mềm bản quyền của Microsoft, độc giả Lê Mạnh Hà (TP.HCM) hỏi: "Bộ BCVT mua bản quyền phần mềm này đã lâu nhưng chưa cung cấp cho các cơ quan nhà nước. Khi nào thì Bộ làm việc này? Đề lâu như vậy có lãng phí không? Bản quyền có thời hạn không, nếu có thì thời hạn là bao lâu? Tại sao không mua bản quyền Windows? Chạy Microsoft Office có bản quyền trên Windows không có bản quyền có vi phạm không?". Thứ trưởng Nguyễn Minh Hồng cho biết, việc ký kết hợp đồng thoả thuận mua bản quyền phần mềm của Microsoft đã được thực hiện trong năm 2007, nhưng thực tế hai bên vẫn đang hoàn thành các thủ tục đi đến ký kết hợp đồng cung cấp. Vì vậy, đến thời điểm này việc mua bản quyền phần mềm nói trên chưa được thực hiện.

Thứ trưởng Hồng nhấn mạnh: Mua bản quyền và phân bổ bản quyền phần mềm (một sản phẩm có tính vô hình) cho toàn bộ các cơ quan nhà nước là lần đầu tiên tại Việt Nam nên cần có cơ chế đặc thù về việc quản lý và phân bổ tài sản. Điều này đã làm chậm kế hoạch triển khai. Bộ đã làm việc với các bộ liên quan và báo cáo Thủ tướng Chính phủ phương án giải quyết (số lượng bản quyền được mua sẽ được xem như là tài sản công của Chính phủ Việt Nam dưới quyền quản lý của Cục Quản lý công sản - Bộ Tài chính, quản lý như các tài sản chung khác. Các cơ quan nhà nước đều có quyền sử dụng tài sản vô hình này).

Khi được Thủ tướng đồng ý với phương án đề xuất, Bộ sẽ tổ chức triển khai ngay. Theo thông lệ của Công ty Microsoft áp dụng toàn cầu, với việc ký và thực hiện Thỏa thuận hợp đồng, Microsoft công nhận việc sử dụng phần mềm văn phòng của Microsoft với các phiên bản mới nhất là hợp pháp trong vòng 03 năm kể từ sau khi ký Thỏa thuận hợp đồng. Từ nay tới năm 2010, nếu Microsoft có sản phẩm văn phòng mới hơn, các bản quyền sẽ tự động được nâng cấp.

Việc sử dụng Windows không có bản quyền là vi phạm. Tuy nhiên, thông thường bản quyền Hệ điều hành và các chương trình hệ thống được các công ty cung cấp máy tính đảm bảo khi bán máy tính. Do vậy, Bộ TT-TT không đặt vấn đề mua bản quyền Windows. 

•  Hưng Hải (tổng hợp)