Bạn  vừa mới "tậu" được chiếc PC mới thật là tuyệt. Các chương trình, các tập tin nạp nhanh không ngờ. Thật không may, tình trạng này sẽ không tồn tại lâu. Nhưng sau một khoảng thời gian sử dụng, bạn nhận thấy rằng sao nó ngày càng chậm chạp thế nhỉ?

Điều gì đã làm cho chiếc PC của bạn chậm chạp? Thật ra chỉ có một câu trả lời. Đó là sự kết hợp các yếu tố khác nhau làm giảm hiệu năng máy của bạn.Các yếu tố này được chia làm ba nhóm chính: do phần cứng,  do nhiễm virus và sự thâm nhập của phần mềm gián điệp, và nhóm thứ ba chính là các phương pháp để loại bỏ 2 nhóm yếu tố trên.

Chúng ta cần tìm hiểu  nguyên nhân rồi mới tìm được "thuốc chữa" như phân mảnh đĩa cứng, xung đột DLL, registry, vi rút, phần mềm gián điệp....

Nguyên nhân và hệ quả

Vấn đề phần cứng

Sau một thời gian sử dụng, ổ đĩa cứng sẽ bị phân mảnh. Nguyên nhân là do cài đặt chương trình, xóa chương trình, thao tác với các tập tin. 

Đĩa cứng được thiết kế để lưu trữ dữ liệu từ các liên cung (cluster) đã được định trước. Kích thước tập tin nhỏ sẽ không sử dụng hết chỗ trống này, ngược lại các tập tin lớn sẽ bị chia ra để lưu vào nhiều liên cung khác. Các tập tin càng phân mảnh hơn khi đĩa cứng chứa càng  nhiều dữ liệu. Đĩa cứng có càng nhiều tập tin bị phân mảnh, thì thời gian đọc các tập tin bị phân mảnh này lại và lắp ráp chúng thành dữ liệu  liên tục hoàn chỉnh sẽ càng lâu. Tương tự như vậy việc ghi dữ liệu cũng sẽ lâu hơn.

Quá trình này  xảy ra thường xuyên có thể ảnh hưởng tới bề mặt của đĩa cứng. Đĩa cứng có thể sinh ra hỏng cung từ (sector), làm giảm hiệu suất, khó ghi lại dữ liệu, hoặc không thể ghi lại dữ liệu.

Vấn đề tiêu hao tài nguyên

Cũng như  hiệu năng của máy tính sẽ giảm khi ổ cứng bị phân mảnh, một bản danh sách dài các chương trình nạp trong lúc máy khởi động cũng làm giảm hiệu năng. Nếu bạn mua máy tính nguyên chiếc, thì cũng rất có thể nhà sản xuất cũng cài một số phần mềm như là một phần của chiến lược quảng cáo hoặc là sự thỏa thuận với các công ty phần mềm.

Rất nhiều chương trình cài đặt được cấu hình tự động nạp khi máy tính khởi động, thậm chí người sử dụng không muốn chạy chương trình đó. Các tiện ích có tính năng  bổ xung về phần cứng hoặc các thành phần phần cứng, đều hoạt động ở chế độ chạy nền. Hầu hết đối với người sử dụng, họ không biết được những chương trình nào đang chạy bởi những phần mềm này không hiện bất cứ thông báo nào. Tuy nhiên, chúng có thể sẽ hiện ra các biểu tượng ở khay hệ thống.

Những chương trình này chiếm rất nhiều tài nguyên hệ thống. Càng nhiều chương trình hoạt động đồng thời thì bạn càng bị tiêu tốn nhiều tài nguyên hệ thống. Thông thường, một máy tính nên còn khoảng 85 % đến 90% lượng bộ nhớ của máy sau khi khởi động. Nếu có quá nhiều chương trình nạp lúc khởi động, lượng bộ nhớ giảm chỉ còn 50% thì khi đó chạy các ứng dụng thực sự như Word, Excel,IE... sẽ trở nên rất chậm chạp.

Vấn đề phần mềm và malware

Một yếu tố ảnh hưởng rất lớn tới hiệu năng máy tính của bạn là các chương trình gián điệp, phần mềm quảng cáo. Chúng chạy ở chế độ nền, làm ảnh hưởng không chỉ giảm hiệu năng mà còn gây ra chậm chạp với các trình duyệt.

Khái niệm phần mềm gián điệp (spyware) là các phần mềm chạy các tác vụ không liên quan gì với ứng dụng bạn đang dùng, như hiển thị quảng cáo, thu thập thông tin cá nhân, cấu hình lại máy của người sử dụng,.. mà người dùng không chấp thuận hoặc không biết.

Khái niệm phần mềm quảng cáo (adware)  là phần mềm có mục đích duy nhất là quảng cáo.

Khái niệm malware là các phần mềm gây trở ngại tới một số chức năng của các ứng dụng khác như: vi rút, sâu, Trojan...

Để chống đỡ lại những cuộc tấn công của các phần mềm này, máy tính lại phải "gánh" thêm các phần mềm chống vi rút, phần mềm chống gián điệp, các phần mềm chống xâm nhập như tường lửa, bộ lọc email...

Theo như các nhà phân tích thì những chương trình này làm giảm đi 15% hiệu năng của máy tính. Phó chủ tịch công ty bảo mật máy tính CloudMark, ông Leon Rishniw cho biết: "Máy tính bị chậm đi do nhiều yếu tố, bao gồm cả các phần mềm hiểm độc chạy ở chế độ nền, và các giải pháp bảo mật cũng chiếm rất nhiều tài nguyên" 

Hai nguyên nhân chính làm cho máy tính trở nên chậm chạp là do các tiện ích và phần mềm gián điệp.Có rất nhiều phần mềm tiện ích trôi nổi trên thị trường, như các ứng dụng ngang hàng chất lượng tồi, chúng không chỉ cài phần mềm gián điệp mà chúng còn chứa các thành phần không thể gỡ bỏ được.

Cách khắc phục và cải thiện hiệu năng

Xóa phân mảnh

Một cách dễ dàng nhất là sử dụng tiện ích có sẵn của windows là tiện ích: Disk Defragmenter và Disk Cleanup. Bạn vào mục Start -> All Programs ->Accesories ->System Tools.

Disk Cleanup kiểm tra ổ cứng những chương trình không cần thiết và xóa các tập tin tạm của Windows, IE... Bạn nên chạy Disk Cleanup mỗi tháng một lần, ổ cứng của bạn sẽ có nhiều chỗ trống hơn và cũng nhanh hơn.

Disk Defragmenter là một chương trình rất đáng tin cậy. Disk Defragmenter phân tích tình trạng của đĩa cứng và tối ưu hóa các thư mục và các tập tin. Sau khi các tập tin được tráo đổi xong, ổ cứng sẽ tổ chức lại các tập tin đó và lưu trữ vào các liên cung  liên tiếp, làm tăng tốc hiệu năng của hệ thống rất nhiều.

Hãy kiểm tra tỉ lệ sự phân mảnh của đĩa cứng hàng tuần. Khi Disk Defragmenter chỉ ra ổ cứng bị phân mảnh hơn 10% thì hãy nhấn vào nút "Defrag" ngay thôi. Hãy đặt kế hoạch xóa phân mảnh vào cuối tuần. Quá trình này sẽ kéo dài trong vài giờ, và bạn không nên chạy bất cứ chương trình nào khi chương trình Disk Defragmenter đang hoạt động.

Ngoài ra, còn có một số phần mềm từ các hãng khác như:

Norton SystemWorks 2006 (giá 69,99 USD) của Symantec: là một bộ các công cụ đáng giá hơn hẳn các công cụ có sẵn của Microsoft. SystemWorks bao gồm phần mềm dồn phân mảnh đĩa cứng, loại bỏ các chương trình trong Registry của Windows, sửa lỗi các tập tin DLL, cung cấp thông tin về hệ thống...

PerfectDisk 7.0 (giá 39,95 USD) của Raxco: dồn phân mảnh đĩa cứng chỉ với một bước. PerfectDisk xóa chỗ trống do phân mảnh tạo ra trên đĩa cứng. Điều này làm cho đĩa cứng không bị phân mảnh trong một khoảng thời gian dài.

Tối ưu windows

Một trong những tác vụ hữu ích trước khi dồn phân mảnh là tiến hành gỡ cài đặt các chương trình không cần thiết. Bạn vào Control Panel -> Add/Remove Programs. Chọn những chương trình mà bạn chưa bao giờ sử dụng. Nhấn nút "Remove". Quá trình gỡ cài đặt cũng làm cho Windows của bạn "nhẹ" đi rất nhiều.

Cũng quan trọng như ổ cứng vậy, hãy chặn ngay những chương trình nạp lúc khởi động mà bạn không dùng. Bạn  nhấn nút Start -> Run và gõ: msconfig rồi chọn OK. Dòng lệnh này sẽ chạy công cụ dựng sẵn trong hệ thống. Chọn thẻ Start Up, bạn sẽ thấy danh sách các chương trình sẽ nạp lúc khởi động. Bạn bỏ chọn các chương trình không mong muốn, và nhấn OK. Khi máy tính khởi động lại, các chương trình được đánh dấu chọn mới được phép khởi động. Nếu bạn thấy rằng bạn cần chương trình này hay không cần các chương trình khác thì hãy lặp lại các bước trên.

Ngoài ra, một vài các công cụ khác mà bạn cũng sẽ cần đến là Scan Registry, TaskMonitor, SystemTray, và LoadPowerProfile. Đây là các công cụ có sẵn trong Windows. Để hướng dẫn đầy đủ về cách sử dụng các công cụ này, chúng tôi xin phép được giới thiệu vào một dịp khác.

Chống Malware

Không sử dụng các chương trình bảo vệ, máy tính của bạn rất dễ bị nhiễm vi rút và phần mềm gián điệp.Các chương trình chống vi rút thường rất thành công trong việc xác định vi rút và tiêu diệt chúng. Nhưng tốt nhất, bạn chỉ nên chạy một chương trình diệt vi rút mà thôi, chạy 2 hay 3 chương trình cùng một lúc sẽ rất tốn tài nguyên mà lại làm ảnh hưởng tới các chương trình khác.

Các phần mềm chống vi rút như Norton Antivirus của Synmatec chẳng hạn, đã quá nổi tiếng. Nhưng các chương trình diệt vi rút này có giá khá cao, chạy hơi "nặng". Chính vì lẽ đó, chúng tôi xin giới thiệu với các bạn 2 chương trình diệt vi rút rất nổi tiếng của Việt Nam là D32 và BKAV. Cả D32 và BKAV đều là phần mềm diệt vi rút miễn phí, thường xuyên cập nhật các mẫu vi rút mới, và có chế độ bảo vệ tự động máy tính khỏi bị nhiễm vi rút.

Chương trình diệt vi rút của tác giả Trương Minh Nhật Quang, D32 và các bản cập nhật mẫu vi rút mới nhất có tại địa chỉ http://www.echip.com.vn/echiproot/html/d32.html

Chương trình BKAV của trung tâm an ninh mạng do tác giả Nguyễn Tử Quảng và các thành viên có sẵn tại  http://www.bkav.com.vn/

Cách diệt phần mềm gián điệp

Nhưng đối với phần mềm gián điệp, sự phát hiện và loại bỏ chúng thật khó khăn. Mỗi phần mềm sử dụng các phương pháp khác nhau để tìm và diệt. Nhưng thường thì, chương trình này diệt được phần mềm gián điệp này thì lại bỏ sót phần mềm gián điệp kia và ngược lại.

Do đó, bạn nên chạy nhiều hơn một chương trình chống phần mềm gián điệp đồng thời. Để giảm thiểu rủi ro, và loại bỏ các phần mềm gián điệp khỏi máy của bạn, bạn nên quét các  phần mềm gián điệp mỗi ngày.

Hai chương trình diệt phần mềm gián điệp hiệu quả nhất, rất nổi tiếng và hoàn toàn miễn phí là SpyBot Search and Destroy và Ad-Aware của Lavasoft. Cả hai chương trình đều cho phép bạn sử dụng chúng mà không tiêu tốn tài nguyên hệ thống. Tuy nhiên, Spybot có thể được cấu hình để hoạt động như một phần của hệ thống, nhằm chống lại sự xâm nhập của phần mềm gián điệp trong khi bạn không sử dụng chương trình để quét.

SpySweeper của Webroot ( giá 29,99 USD) chạy ở chế độ nền và có khả năng bảo vệ máy tính chống lại phần mềm gián điệp thời gian thực.

AntiSpyware Beta 1 của Microsoft hiện vẫn miễn phí. Đây là công cụ cho phép bảo vệ thời gian thực. AntiSpyware dựa trên phần mềm rất nổi tiếng được Microsoft mua lại từ Giant Software.

Một trong những xu hướng mới nhất, đó là bộ công cụ tất cả trong một từ cung cấp trình diệt vi rút, phần mềm gián điệp và cung cấp tường lửa. Một thuận lợi của xu hướng này chỉ cần cập nhật một lần đồng thời cho toàn bộ sản phẩm. Zone Alarm Internet Security Suite 6.0 ( giá 69,99 USD) và Panda Platinum Internet Security 2005 ( giá 79,99 USD).

Hi vọng bài viết này sẽ giúp ích ít nhiều cho các bạn. Chúc các bạn luôn có một PC "khỏe mạnh" và đạt hiệu suất cao trong công việc.

Minh Phúc (Theo Newfactor)