(VietNamNet) - Soi rọi các hiện tượng xã hội dưới ánh sáng văn hóa - đó là công việc mà nhà văn, nhà nghiên cứu văn hóa Vương Trí Nhàn đang theo đuổi. Dưới đây là những chia sẻ của ông với phóng viên VietNamNet nhân một câu chuyện thời sự.
Người Việt duy tình, cạn nghĩ, ăn xổi
Suốt tuần nay, dư luận ầm ĩ xung quanh sự kiện 1 diễn viên trẻ bị đưa chuyện phòng the lên mạng. Từ góc độ một người nghiên cứu văn hóa, nhận định của ông về việc này ra sao?
"Tôi không coi duy tình là một niềm tự hào. Trái lại, ta phải tính để vượt lên một trình độ sống khác". Ảnh: ZAIZAI
Có hai hiện tượng để nhìn nhận.
Thứ nhất, việc tự quay phim ghi lại chuyện ân ái của mình, chứng tỏ một bộ phận lớp trẻ hiện nay có lối sống khá bế tắc, bất cần, muốn vượt ra ngoài các lề thói đạo đức thông thường.
Thứ hai, việc dư luận sôi sục lên trước sự kiện ấy, chứng tỏ chúng ta có một đám đông rất nhạy cảm, dễ bị kích động. Song tôi dự đoán, rồi cũng giống như một vài vụ trước, như vụ các cô dâu lấychồng Đài Loan, Hàn Quốc, nó chỉ là hiệu ứng lửa rơm.
Lối sống thác loạn của một bộ phận giới trẻ không phải bây giờ mới có. Chờ nó được đưa ra sân chơi công cộng, mới nảy sinh "làn sóng" chú ý, mổ xẻ, lên án nó thì muộn quá rồi còn gì. Lẽ ra với một thái độ kiên trì và bình tĩnh, chúng ta phải mang ra bàn bạc từ lâu, vừa bàn vừa lắng nghe và chờ đợi. Cả buông xuôi lẫn nóng vội ở đây đều vô nghĩa, nếu không muốn nói là có hại.
Tức là, theo ông, hiện tượng dư luận ồn ào quá mức xung quanh một chuyện cá nhân là bất thường?
Không hẳn bất thường. Như người ta vẫn nói, nước mình nó thế. Từ thuở chỉ quanh quẩn trong các làng xã, chúng ta vẫn có lối phản ứng như vậy. Nó là một đặc điểm của tính cách người Việt.
Tôi nhớ, trong một bài báo gần đây, ông Trần Ngọc Thêm (nhà nghiên cứu văn hoá - PV) có nói: Đặc điểm tính cách, người Tây là duy lý, người Tàu là duy ý chí còn người Việt là duy tình. Chữ tình, nói theo chữ của ông Thêm, là lối sống giàu tình cảm, trọng tình nghĩa của người Việt.
Nhiều người cũng nghĩ như ông Thêm.
Phần tôi, tôi cho rằng chỉ nên nói đặc điểm người Việt là tính tự phát rất lớn, thường là những cơn xúc cảm bùng lên, song không trải qua những suy ngẫm nên sẽ qua đi nhanh.
Tức, tôi không coi duy tình là một niềm tự hào. Trái lại, ta phải tính để vượt lên một trình độ sống khác.
Cụ thể hơn, theo ông, "sự duy tình" có những điểm nào không đáng để tự hào?
Cả sự kém duy lý (vận dụng đến cùng trí tuệ) và kém duy ý chí (sự thôi thúc của tham vọng) đều góp phần kìm hãm sự phát triển của chúng ta.
Kém lý trí dẫn đến nông nổi, cạn nghĩ. Kém ý chí dẫn đến ngắn hơi, ăn xổi. Cái gọi là duy tình rút lại là đồng nghĩa với bột phát, tùy tiện, lúc thế này lúc thế khác, và thường không dẫn đến sự sáng suốt cùng những quyết sách hợp lý, nhất là trong xã hội hiện đại.
Như trong câu chuyện phần trên chúng ta vừa nói: cả các bạn trẻ hiện nay cũng sống truồi theo cảm hứng tự phát, không nghĩ đường xa. Mà dư luận cũng tự phát, ầm ĩ đấy rồi cũng bỏ qua ngay đấy.
Đằng sau nó là những nguyên nhân sâu xa...
Dân tộc Việt là một khối tự phát khổng lồ
"Người Việt ít đặt vấn đề dụng công nghiên cứu cái gì cho sâu, cho kỹ". Ảnh: ZAIZAI
Vậy là, từ một hiện tượng ồn ào trong dư luận hiện nay, ông muốn lưu ý tới những nguyên nhân sâu xa. Liệu có gượng ép quá không?
Tôi không ngại, miễn là chúng ta cùng lắng nghe nhau một chút.
Nhưng, liệu cách nhìn nhận của ông về cốt cách sống của dân mình quá cực đoan và khắt khe? Người Việt xưa nay vẫn tự hào là một dân tộc hiếu học, thông minh và có sức chịu đựng, bền bỉ?
Các phương tiện truyền thông và cả bản thân chúng ta vẫn thường tự ve vuốt mình bằng những nhận định như mấy chữ bạn đã dùng.
Còn tôi, sau một giai đoạn nghiên cứu về văn hoá và tính cách Việt, tôi mạnh dạn sử dụng hình ảnh “một khối tự phát khổng lồ".
Nói vậy có thể gây tự ái cho ai đó và có thể gây tranh cãi. Ngay như bản thân tôi, cũng đã nhiều lần tự tìm cách phủ định nó, nhưng hiện tại tôi vẫn chưa tìm ra được dẫn chứng phủ định thuyết phục.
Người Việt ít đặt vấn đề dụng công nghiên cứu cái gì cho sâu, cho kỹ. Chúng ta tự cho phép sống theo thói quen, nếu như có nói đến các lý thuyết, các định hướng nọ kia thì chủ yếu là đi thừa hưởng các kết quả nghiên cứu từ các dân tộc khác. Thêm nữa, chỉ treo lý thuyết lên gọi là có, chứ vẫn sống theo cách của mình.
Tôi ví dụ, đơn giản nhất là trong đời sống tôn giáo. Với đạo Phật, chúng ta hiểu biết lơ mơ. Về tất cả các lý thuyết, hầu như không nghiên cứu gì cả, chỉ toàn là truyền miệng với nhau, trong tu thì chỉ "thiền", "ngộ", tức là ngồi để tự nhiên nghĩ ra cái gì đấy.
Tôi nghĩ lối sống này làm nghèo chúng ta đi, từ sự trống vắng, kết quả thu được cũng chẳng gì hơn cũng là trống vắng. Trong khi ấy, thử so sánh, người Trung Quốc có không biết bao nhiêu pho kinh, chẳng hạn như ông Huyền Trang sang tận Ấn Độ lấy về, dịch ra, họ đã mang lại cho đạo Phật một sức sống mới.
Bàn một chút về đặc điểm tính cách dân tộc. Theo ông, có những nguyên nhân nào tác động đến điều này?
Khi nhìn vào những ngổn ngang trong đời sống trước mắt, nhiều người có ý cho rằng đó là bởi các lý thuyết mà chúng ta theo đuổi, chẳng hạn lý tưởng cộng sản... này khác. Tôi thì lại thấy những nguyên nhân sâu xa cơ bản là nằm trong cái cốt cách mà dân tộc đã hình thành trong lịch sử.
Hiểu rõ nguồn gốc dân tộc, sự hình thành của dân tộc mình là một trong những cách để nhận chân lại mình.
Nói một cách thô thiển nhất thì như thế này: mỗi khu vực địa lý tạo ra một giống người với đặc điểm riêng của họ.
Chúng ta là người xứ nóng, vùng nhiệt đới được thiên nhiên ưu đãi, nên một mặt dễ sống, một mặt khác, nó tạo cho ta tính dễ dãi.
Người xứ nóng thường có cuộc sống đơn giản. Trước đây, thời các cụ, chẳng cần có quần áo cũng tồn tại được. Ngay trước Cách mạng tháng Tám, dân ta còn rất nhiều người đi chân đất.
Trong khi đó, người xứ lạnh, thời tiết khắc nghiệt đòi hỏi họ phải chuẩn bị cho cuộc sống cẩn thận hơn. Ngay từ ngôi nhà, đến ăn mặc phải bền chắc hơn, có sức chịu đựng hơn... Tất cả những điều này ảnh hưởng một cách vô thức đến tính cách dân tộc.
"Nuôi dưỡng ảo tưởng"
Sau những nguyên nhân ban đầu ấy, mọi chuyện đã phát triển ra sao?
Một công cụ để một dân tộc nào đó tư duy, là chữ viết. Việc không hình thành cho được một thứ chữ viết riêng mang lại cho chúng ta rất nhiều hạn chế. Chính nó khuyếch đại thêm cái khía cạnh nông nổi tự phát mà chúng ta nói từ đầu.
Thời trung đại việc dùng chữ Hán đã mang lại cho chúng ta bao thiệt thòi. Rồi sau này, do lịch sử đổi thay, lại dùng chữ hệ Latinh. Lâu nay người ta chỉ thích nhấn mạnh rằng chữ Latinh góp phần thúc đẩy xã hội tiến tới. Tôi cũng thấy thế, nhưng lưu ý thêm chữ quốc ngữ càng làm cho chúng ta cẩu thả trong nói và viết. Nếp tư duy hời hợt lan rộng.
Việt Nam, xét trong lịch sử, là một nước trải qua khá nhiều các cuộc chiến tranh. Yếu tố này có góp phần ảnh hưởng đến cái gọi là tính cách dân tộc không, theo ông?
Tất nhiên rồi. Trên nét lớn, chiến tranh ở ta còn để lại dấu vết nặng nề và càng lảng tránh nó, chúng ta càng bị nó ám.
Không cần có kinh nghiệm nhiều thì người ta cũng có thể biết chiến tranh là tình trạng ăn xổi, ở thì, lúc đó, trong khi sống với những mơ tưởng xa vời, thực tế là người ta lại chả biết rõ ràng ngày mai của mình như thế nào.
Cụ thể hơn, 2 cuộc chiến lớn của dân tộc trong thế kỷ vừa qua, để lại dấu ấn như thế nào trong đời sống tinh thần người Việt?
Chuyện lớn quá, cho phép tôi chỉ nói một điểm có tính cách xuất phát: phải nói chính ra chiến tranh nuôi dưỡng ảo tưởng. Ta không biết rõ ta đã trở nên như thế nào. Ta tưởng rằng, sau chiến tranh, mình còn nguyên vẹn, nhưng thực ra mình đã mất mát rất nhiều. Nhìn vào nhiều mặt đời sống, tôi cảm thấy so với trước chiến tranh, có một bước lùi. Con người ít tham vọng hơn, dễ dãi với mình hơn mà lại buông thả hơn.
Ông có cực đoan quá không? Có nhiều ý kiến cho rằng, chính cuộc chiến này đã khơi dậy, đánh thức được tiềm năng của các thế hệ?
Tôi cho rằng, nhận định đó là đúng nhưng chưa đủ, khi nói vậy chúng ta chưa thấy hết sự thực. Cuộc kháng chiến chống Pháp còn vừa sức với dân tộc ta. Còn cuộc chiến chống Mỹ ư? Với tư cách một người vừa lớn lên thì bước vào chiến tranh, tôi muốn nói rằng nó to lớn vĩ đại, nó kinh khủng quá, nó hút hết sức lực của cộng đồng. Chiến tranh ở ta như việc một người nhỏ bé phải đối mặt với một thách thức quá sức. Vẫn làm được đấy, nhưng sau đó sẽ mệt mỏi, một sự mệt mỏi kéo dài cho đến hôm nay.
Việc nghiên cứu tính chất của xã hội hậu chiến ở ta ít được xem trọng. Nhưng nhìn đâu cũng thấy.
Cả việc lớp trẻ lao đầu vào cuộc hưởng thụ lẫn một dư luận xốc nổi, khi quá khắt khe khi quá dễ dãi, tức là câu chuyện mà chúng ta nói từ đầu đến giờ, cũng là hiện tượng thường thấy ở các xã hội hậu chiến.
Phần 2: Giới trẻ trong "khối tự phát"
-
Hoàng Lê (thực hiện)
Ho ten: Nguyễn Minh Trí - Tạo một diễn đàn online và trực tiếp - Nên có các buổi toạ đàm và giao lưu giữa những nhà văn hoá và giới trẻ - Cải tổ mạnh hệ thống giáo dục Vịêt Nam - Nên có một nền hành pháp lành mạnh Email: vulongv@hn.vnn.vn Phải xuất phát từ rất nhiều phía , nhiều sự kiện trong đời sống lịch sự mới rút ra được đặc tính của một dân tộc; không chỉ có mặt tốt đẹp mà có cả mặt hạn chế thập chí là xấu (cũng là so sánh tương đối với một số dân tộc khác một cách phiến diện thôi). Tiế rằng ông Nhàn là một nhà phê bình văn học mà đưa ra những ý kiến thiếu chuẩn xã, thiếu sức thuyết phục. Ho ten: Nguyễn Chung Theo tôi những vấn đề anh Vương Trí Nhàn đặt ra là rất cơ bản - đầy can đảm và đầy trách nhiệm của một nhà kiên cứu VHXH, tất cả chúng ta dù ở cương vị nào cũng phải xem xét một cách nghiêm túc . Tôi đồng ý luận điểm "Điều kiện địa lý tự nhiên là yếu tố quyết định đầu tiên đến chủng tộc, trong đó có tính cách và thói quen" - đó chính là quan điểm duy vật xuyên suốt. Thứ 2 là lịch sử các cuộc chiến tranh liên miên cũng ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình diễn biến hình thái tâm lý xã hội của dân tộc ta. Trong thư gửi học sinh nhân ngày khai trường Hồ chủ tịch đã chỉ ra rằng "Sau 80 năm trời nô lệ làm cho nước nhà yếu hèn...". Các nhà nghiên cứu triết học, kinh tế chính trị cũng như XHH cần nghiên cứu sâu các vấn đề này... Ho ten: Hà Đức Quang Thưa Quí Vị! Việc một cô diễn viên này, một nhân vật nọ có lối sống thiếu giáo dục là trách nhiệm của cơ quan chủ quản nhân sự đó. Vì họ đã có thiếu sớt trong khâu xét tuyển nhân viên vào làm việc trong cơ quan của mình mà dẫn đến việc bê bối đó. Cô diễn viên đó chẳng là cái gì, chẳng xứng đáng gì mà mang ra ví vào cả một dân tộc được!!! Theo tôi như thế là người đưa ra mệnh đề này đã quá coi thường một ý nghĩa hai chữ DÂN TỘC .... Kính thư Hà Đức Quang. Ho ten: Lương Xuân Miện Ho ten: Minh Tri Ho ten: Nguyen Đinh Giao Theo ông nói thì tình trạng "Lối sống thác loạn của một bộ phận giới trẻ không phải bây giờ mới có. Chờ nó được đưa ra sân chơi công cộng, mới nảy sinh "làn sóng" chú ý, mổ xẻ, lên án nó thì muộn quá rồi còn gì". Vậy, nếu không có chuyện này thì cái lối sống đó còn được chấp nhận tới bao giờ và như vậy bây giờ đưa ra vẫn còn sớm nhỉ? Hiện nay có rất nhiều người duy tình đó. Đài truyền hình VN là một ví dụ điển hình luôn. Vấn đề này xin ông nghĩ lại "Một công cụ để một dân tộc nào đó tư duy, là chữ viết. Việc không hình thành cho được một thứ chữ viết riêng mang lại cho chúng ta rất nhiều hạn chế. Chính nó khuyếch đại thêm cái khía cạnh nông nổi tự phát mà chúng ta nói từ đầu". Nếu vậy ông hỏi nước Mỹ họ có hình thành chữ viết riêng cho họ không? Nhà văn có nuôi ảo tưởng không? Nếu không thì tại sao không có những tác phẩm hiện thực. Hoặc khi có những tác phẩm thực tế quá thì lại bị kêu. Việc xã hội phản ứng với sự kiện trên chứng tỏ: Chúng ta có thể thoáng hơn về chuyện tình dục, nhưng nếu đó là chuyện riêng chỉ hai người biết. Còn việc qua tay nhiều người thì không được. Ho ten: Chau Do Tôi thấy phân tích và lập luận của anh Nhàn có nhiều ý độc đáo, gợi mở, rất đáng được trao đổi sâu hơn. Đúng là dân tộc ta hết sức vĩ đại, vượt qua mọi kẻ thù xâm lăng để tồn tại, phát triển. Song, dường như chúng ta cũng có rất nhiều khiếm khuyết trong tính cách dân tộc, hệ quả của quá trình lịch sử đó. Tôi mong VietNamNet và báo chí trong nước mở diễn đàn về vấn đề này. Chúng ta cần phải nhìn lại mình kỹ càng hơn. Có thể cho tôi địa chỉ email của anh Nhàn được không? Xin cảm ơn. Châu. Ho ten: 1. Dư luận họ có quan tâm tới đời sống Thùy Linh hay không, cháu nghĩ một diễn viên nổi tiếng bị như vậy, thì tò mò là hiển nhiên mà thôi. Ở các nước duy lý của Âu Châu, họ còn săn Scandal của diễn viên khủng khiếp hơn chúng ta. Dư luận vẫn phải âm ĩ vì điều cốt lõi không phải là Thùy Linh, mà là Vàng Anh, một hình tượng giáo dục bị bôi xấu. Vấn đề bây giờ là, làm sao hạn chế tác động của sự đổ vỡ của hình tượng Vàng Anh đối với các em học sinh. Các bậc cha mẹ phải làm thế nào đối với con cái khi chúng hỏi về Vàng Anh, các nhà giáo dục phải làm gì? Và các đài truyền hình làm gì, các học giả sẽ giải thích cho chúng hiểu cái gì đúng, cái gì sai.? 2. “Khối tự phát khổng lồ” của chú chẳng có gì mới, nói tới Việt Nam thì là như vậy thôi. Có điều chú nói “Lối sống thác loạn của một bộ phận giới trẻ không phải bây giờ mới có. Chờ nó được đưa ra sân chơi công cộng, mới nảy sinh "làn sóng" chú ý, mổ xẻ, lên án nó thì muộn quá rồi còn gì” là không hoàn toàn chính xác. Các bạn cháu được một lần tranh luận thêm về chuẩn mực đạo đức, về đạo đức báo chí, và không có gì là quá muộn hết. Nhà trường của chúng ta đang dần đưa giáo dục giới tính vào giảng dạy, Vàng Anh cũng là một chương trình giáo dục, đó là những nổ lực. Và các nhà giáo dục, báo chí, các học giả sẽ hướng dẫn dư luận tiếp theo như thế nào, hay là cứ để lửa rơm như thế. 3. “Lẽ ra với một thái độ kiên trì và bình tĩnh, chúng ta phải mang ra bàn bạc từ lâu, vừa bàn vừa lắng nghe và chờ đợi. Cả buông xuôi lẫn nóng vội ở đây đều vô nghĩa, nếu không muốn nói là có hại”. Cháu đồng ý với chú điều này, nhưng cháu không hiểu mang ra bàn bạc, lắng nghe, chờ đợi thì phải làm như thế nào, và làm được gì. Và điều cuối cùng, chú có hiểu dư luận đang nói gì và muốn gì không? Ho ten: Ông cũng là một kẻ tự phát. Ông lấy hiện tượng để kết luận. Nhưng từ kết luận của ông đưa ra, chỉ giải thích được 1 hiện tượng này mà thôi. Vì nếu tự phát thì người Việt sẽ không còn tồn tại đến nay. Lịch sử còn đó, ông có dẫn chứng được không? Còn không suy ngẫm, ít nghiên cứu - Đó phải chăng là một nhược điểm của dân tộc. Thực ra đây là một khiếm khuyết của sự phát triển mà những người lớn phải chịu trách nhiệm chính. Ho ten: Le The Tiem Email: muadongbaodaytro@yahoo.com.vn Hội nhập giúp chúng ta nhìn rõ hơn Nhà nghiên cứu Vương Trí Nhàn đã phần nào chỉ ra cho chúng ta thấy đặc tính thật sự của dân tộc Việt là như thế nào. Đây là những lời nhận xét hết sức thành thực và mang giá trị thực tiễn rất lớn đối với xã hội chúng ta trong thời đại toàn cầu hóa diễn ra hết sức nhanh chóng. Bấy lâu nay chúng ta hay tự ngợi khen bản thân mình, khi người nước ngoài có chút khen ngợi xã giao với chúng ta là lập tức trích dẫn sôi nổi để đưa lên các phương tiện truyền thông, còn đối mặt với sự chỉ trích hay phê phán là lập tức chúng ta không quan tâm tới. Liệu cách hành xử như vậy có làm cho chúng ta tiến bộ lên không, hay lại nuôi dưỡng tâm lý thỏa mãn không chịu phấn đấu. Bởi vậy, nhìn thẳng vào sự thật để tự biết mình là ai, ở vị trí nào trên thế giới là điều quan trọng, nếu thật sự biết mình, biết người, biết điểm mạnh để phát huy, biết điểm yếu để khắc phục thì mới là cách hay để chúng ta tiến bộ. Ho ten: Nguyễn Văn Tư Dân tộc Việt có ảo tưởng và là một khối tự phát khổng lồ? Tôi không hoàn toàn đồng ý đối với nhận định của Ông Vương Trí Nhàn. Tôi cũng chỉ nêu một vài vấn đề mà Ông Vương cho là “đơn giản” nhất. Ví dụ về Đạo Phật ở Việt Nam. Việc Ông Vương cho rằng "Với đạo Phật, chúng ta hiểu biết lơ mơ. Về tất cả các lý thuyết, hầu như không nghiên cứu gì cả, chỉ toàn là truyền miệng với nhau, trong tu thì chỉ "thiền", "ngộ", tức là ngồi để tự nhiên nghĩ ra cái gì đấy. Tôi nghĩ lối sống này làm nghèo chúng ta đi, từ sự trống vắng, kết quả thu được cũng chẳng gì hơn cũng là trống vắng" chỉ đơn giản là cách nghĩ và khả năng nghĩ của riêng của ông Nhàn. Trên thực tế hoàn toàn khác như vậy. Phật Giáo đã có một quá trình du nhập và phát triển trong mối tương quan tương đồng với văn hoá Việt, tạo nên một nội dung mới với đậm đà bản sắc Việt. Ngay cả Thiền trong Phật Giáo Việt Nam cũng vậy. Vì thế, Tuệ Trung Thượng Sĩ là một ví dụ. Truyền thống Việt còn thể hiện đậm nét ngay trong những tông giáo khác, tạo nét đặc thù như Thiên chúa giáo, Hồi giáo ở Việt Nam. Ví dụ thứ hai là việc Ông Vương cho rằng "Dân tộc Việt là một khối tự phát khổng lồ" và "nuôi ảo tưởng". Chúng tôi thầm nghĩ liệu Ông Vương đã dụng tâm nghiên cứu kỹ lưỡng chưa khi phát biểu nhận định này? "Tự phát" và "ảo tưởng" thì làm sao chúng ta có thể chiến thắng các cỗ máy chiến tranh khổng lồ, có kỹ luật chặt chẽ, không phải một lần mà nhiều lần, từ thời Trần chiến thắng quân Nguyên cho đến thời đại Hồ Chí Minh chiến thắng ba đế quốc to là Nhật, Pháp, Mỹ? Tự phát" và "ảo tưởng" thì làm sao chúng ta có thể chiến thắng được sức mạnh của thiên nhiên với không biết bao nhiêu thiên tai, bão lũ,..để bảo tồn và phát triển dân tộc, đất nước. Vài lời thô mộc của một kẻ thường, xin được góp ý để trước là tôn vinh các giá trị truyền thống ngàn năm văn hiến, sau là xoá dần những hủ lậu của ngày xưa. Kính mong mọi người cùng góp ý.
Dia chi: 136/17 Lý Nam Đế, thành phố Huế
Email: minhtri.for@gmail.com
Đầu tiên cho tôi gửi tới ông Vương Trí Nhàn sự đồng tình với những nhận định trên. Nhưng để thay đổi một quan niệm hoặc tập quán là vô cùng khó, chúng ta cần một hệ thống thống nhất để định hướng và thúc đẩy mọi người cùng điều chỉnh trong một chu kỳ thời gian dài, cụ thể tôi có một số đề xuất như sau:
Nhìn chung tôi không tán đồng với những ý kiến của ông Nhàn về đặc điểm của dân tộc Việt nam. Đặc biệt cho rằng đặc trưng của người Việt là tính tự phát ( khối tự phát). So sánh là cần thiết, nhưng luôn luôn khập khiễng. Cả thế gới này chỉ có mấy nền văn minh cổ. Chúng ta không nằm trong số đó, nhưng từ đó cho rằng chúng ta là thua kém liệu có đúng chăng?
Dia chi: TP Thanh Hóa
Email: NguyenKimChung060162@yahoo.com.vn
Dia chi: tổ 30 khu 3 Hà Trung - Hạ Long - Quảng Ninh
Email: ha_duc_qqq@yahoo.com
Dia chi: 3 An Duong Ha noi
Email: luongmienj@yahoo.com.vn
Tôi hoàn toàn chia sẽ và nhất trí với ý kiến hết sức sâu sắc trên đây của Ông Vương Trí Nhàn. Tôi mong các vị lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta đọc và nghiền ngẫm để có những đánh giá đúng về tiềm năng, thực lực của dântộc nhằm có những quyết sách phù hợp chứ không nên tự ve vuốt nhau để làm chậm quá trình phát triển của dân tộc.
Dia chi: hoa binh
Email: minhtri9399@gmail.com
Qua bài viết phần 1 này tôi thấy việc soi gương để nhìn lại mình một cách khách quan thực không đơn giản. Các vấn đề bác nói khái quát trên rất đúng.Nếu không dũng cảm nhìn vào bản chất vấn đề thì chẳng thể thay đổi được gì. Bản thân tôi từ hơn 2 năm trước, khi đọc được thông tin bác sắp xuất bản cuốn sách nói về các thói xấu của người Việt ta, tôi vẫn có ý đợi, nhưng sao lâu quá. Liệu có thể xuất bản được không, mong bác nếu đọc được những lời này thì mail cho tôi, đặng còn biết để đọc. Cũng là một dịp để soi lại mình mà sống tốt hơn. Rất ủng hộ việc làm của bác và khâm phục sự dũng cảm. Thân ái!
Email: nguyengiaobna3@yahoo.com
Thưa nhà văn,
Dia chi: Ha Noi
Email: chaueconet@yahoo.com
Dia chi:
Đọc bài của chú cháu xin có một số ý kiến sau đây.
Dia chi:
"Phần tôi, tôi cho rằng chỉ nên nói đặc điểm người Việt là tính tự phát rất lớn, thường là những cơn xúc cảm bùng lên, song không trải qua những suy ngẫm nên sẽ qua đi nhanh".
Dia chi: HN
Dia chi: 230/2 Cà Mau
