Cấm bán hàng rong - phép trừ không đơn giản
Khi nghe tin sẽ cấm bán hàng rong tôi cảm thấy có một cái gì đó bất ổn. Một sự bất ổn ở đâu đấy trong lòng mặc dù tôi không phải là người sinh ra và lớn lên ở thành phố. Với tôi, hình ảnh của những người bán hàng rong với đôi quang gánh hoặc với một chiếc xe đạp thô sơ cùng với những điều giản dị khác đã làm lên một phần phong vị đô thị Việt Nam và đặc biệt là Hà Nội.
Trong một sáng mù sương ở Melbourne năm 1999, tôi đã gặp một người Trung Hoa xách một chiếc khay gỗ lớn nhiều tầng đựng trứng đi dọc hè phố và rao bán. Tôi đã gặp những người bán hàng rong đẩy xe bốn bánh bán bánh mỳ hotdog hoặc trái cây ở Washington năm 2007. Tôi đã gặp những người bán hàng rong đẩy xe ba gác bán ngô luộc ở Islamabad năm 2001. Những bắp ngô luộc còn nguyên bẹ vùi trong cát ở thùng xe để giữ cho ngô nóng... Và những lúc như thế, cảm xúc và ký ức tôi lại trở về với những người bán hàng rong ở Hà Nội, Sài Gòn, Huế… với chiếc đòn gánh uyển chuyển và thơ mộng. Hình ảnh đó chỉ là của Việt Nam.
Một gánh cốm làng Vòng, những nải chuối “trứng cuốc” thơ mộng, một gánh bún lá với đậu phụ, một thúng bánh khúc đội đầu, những chiếc mẹt đựng cơm nắm và muối vừng, những thúng khoai luộc, bánh tẻ, bánh nếp, những chiếc xe đạp chở phía sau những hoa chuối đỏ, những bông sen thoang thoảng hương thơm… Tất cả những gánh hàng rong đó trôi trên những phố phường Hà Nội từ bao đời này cùng với tiếng rao quả thực như một giấc mộng đẹp, thi thoảng dừng lại và lại trôi đi.
Cái khoảnh khắc dừng lại của những gánh hàng rong không phải để chúng ta chống lại cơn đói khát mà để gieo vào tâm hồn ta những hạt giống của yên bình, của gần gũi, của xao động, của hồi tưởng, của thanh thản... Rất nhiều người đã dừng lại trên hè phố để mua một cái gì đó mà một người bán hàng rong gánh qua. Họ mua không phải chỉ để ăn, để dùng mà để được đón nhận vào mình hương vị của khoảnh khắc ấy và của sản vật ấy.
Hàng hoa rong. Ảnh: toquoc.gov.vn
Những toà nhà với sự rối loạn của kiến trúc bình dân cùng những building chọc trời không làm nên Hà Nội. Hà Nội được làm nên bởi ba mươi sáu phố phường, bởi Hồ Gươm huyền thoại, bởi Hồ Tây lãng mạn, bởi sông Hồng bi tráng, bởi một Văn Miếu cổ kính và tĩnh tụ, bởi một làng hoa Ngọc Hà thơ mộng, bởi những quán phở đêm, bởi những gánh hàng rong và những tiếng rao…Những cái đó đã làm nên phong vị Hà Nội. Cũng như những gì tương tự như thế đã làm nên phong vị của nhiều đô thị Việt Nam. Những thành phố của chúng ta phải được phát triển. Nhưng sự phát triển không phải là thay tất cả những cái cũ bằng những cái mới mà là sự chọn lựa để tạo ra một bản hoà tấu.
Và lúc này, một câu nói tựa tiếng cốc pha lê rơi vỡ trên sàn đá vang trong đầu tôi: Ngày mai thức dậy, người không còn được nhìn thấy những hình ảnh kia nữa. Câu hỏi có nên cấm hàng rong không không phải là câu hỏi về những gánh hàng rong cụ thể. Câu hỏi đó xuyên vào tận lõi của việc gìn giữ cái phong vị của đất Hà Thành văn hiến của chúng ta nói riêng và cái phong vị của mảnh đất Việt này nói chung. Báo chí đang nói đến những khó khăn trong cuộc mưu sinh của những người làm nghề bán hàng rong sau khi hàng rong bị cấm.
Lúc này, tôi chợt nhớ một đêm cách đây mười lăm năm, tại ngôi nhà của một người bạn ở Sidney, tôi đã nói cho một số người Việt Nam sống ở Australia về những tiếng rao bánh khúc trong những đêm lạnh ở Hà Nội. Tôi nhận ra có người đã khóc. Một số người nói với tôi họ sẽ trở về Việt Nam, đứng trong gió lạnh của đêm mùa đông Hà Nội để được nghe tiếng rao bánh khúc, nghe “những tiếng rao đêm”. Tổ quốc thường thức dậy trong tâm hồn những đứa con bởi những điều giản dị như thế. Những ngày còn học ở Cuba, thật kỳ lạ là cứ khi nào chợt tỉnh giấc trong đêm tôi lại thấy sực nức mùi rơm tươi dọc những lối ngõ trong mưa.Một cái gì đó mơ hồ như mùi rơm tươi trong mưa dọc những lối ngõ loang lổ bóng tối đã gọi tôi trở về với cố hương.
Một chút bé nhỏ mà tôi vừa nói không phải là sự lãng mạn hão huyền, không phải một sự hoài cổ hay một sự già nua đã bắt đầu xuất hiện trong tôi. Đó là những vẻ đẹp. Và những vẻ đẹp đó, có thể nói, đang chảy như máu trong da thịt của mình. Tôi chỉ làm một phép tính trừ giản đơn như một cậu bé lớp một. Tôi lấy Hà Nội của chúng ta và trừ đi những cái mà nếu không nhắc đến có lẽ quá nhiều người cũng không nhớ đến nữa. Những cái mà người ta sẵn sàng xoá đi mà chẳng mảy may xúc động hay im lặng trong mươi giây để suy nghĩ. Những cái mà tôi và bao người nhắc đến với sự run rẩy và hệ trọng lại làm cho không ít người khó chịu.
Đường làng. Ảnh: photobucket
Hà Nội trừ đi những ngọn heo may, trừ đi cốm làng Vòng (không ăn cốm trừ bữa được), trừ đi làn sương mơ hồ trong những vòm cây buổi sớm, trừ đi những tiếng rao đêm (đã có mỳ tôm), trừ đi những hồ nước (xây siêu thị mới là thành phố hiện đại), trừ đi những cây sấu già, trừ đi những hàng hoa sữa, trừ đi đào Nhật Tân, trừ đi những quán phở đêm (không ăn phở thì ăn pizza), trừ đi một gánh cơm nắm muối vừng (đã có bánh mỳ ba-tê), trừ đi những gánh hoa sen… trừ đi và trừ đi. Cuối cùng Hà Nội = gì?
Hà Nội sẽ = một thế giới của bê tông, kính, của kim loại và của sự vô cảm. Hà Nội chỉ là ví dụ tiêu biểu tôi đưa ra để nói về kết quả của một cách nhìn, một kiểu tư duy và một giải pháp tệ hại nhất. Biện pháp quản lý tiêu cực nhất và phải trả giá đắt nhất là cắt bỏ tất cả những gì mà người ta không biết cách giải quyết như thế nào hoặc là vì họ nghĩ rằng không có những cái đó cũng chẳng chết ai. Tất nhiên, họ chưa hề cảm nhận được một cái chết chậm. Cái chết chậm chính là sự biến mất những vẻ đẹp bình dị của đời sống một cách từ từ không mang cảm giác đau đớn ngay lúc đó.
Một sự thật là bây giờ không chỉ trong những quán cơm bình dân mà cả trong những nhà hàng sang trọng, ẩm thực dân gian đã được phục hồi và lan toả với một quyền lực lớn của sự quyến rũ. Trong các nhà hàng lớn, bạn có thể gọi dưa muối, cà pháo, canh cua, cá kho, thịt nấu đông, rau lang, rau cần…Những món ăn kia đã có hàng ngàn năm nay và nó đã làm nên văn hoá ẩm thực của người Việt. Không ai có chính sách phục hồi nó nhưng nó vẫn sống lại với sức mạnh tất yếu.
Có bạn đề xuất đưa những người bán hàng rong vào một KHU. Nếu làm như vậy thì đâu còn gọi là bán hàng rong nữa mà chỉ có thể gọi là một khu chợ tạm. Với những người bán hàng rong, theo tôi, chỉ có hai điều mà họ cần có ý thức thực hiện nghiêm túc. Đó là luật giao thông và vệ sinh môi trường. Nói vậy để mà nói cho đến nơi đến chốn thôi chứ gây rối loạn giao thông và làm ô nhiễm môi trường ở đô thị đâu phải chỉ là hàng rong.
Tôi xin đưa ra một so sánh rất ngây thơ nhưng cũng nên suy nghĩ : nếu ta lấy lượng rác thải từ bao bì ( chủ yếu là túi ninon, cốc giấy, giấy ăn, ống hút nhựa ) của các xe đẩy bán hàng rong ở New York như bánh mỳ hotdog, nước giải khát, trái cây, ngô nổ… với các loại lá gói bánh, gói cơm nắm, vỏ trái cây, bã mía… ở Hà Nội thì tỷ lệ chênh lệch sẽ là 1000/1. Nghĩa là ở New York mỗi ngày thải ra loại rác kia 1000 tấn thì ở Hà Nội chỉ là 1 tấn. Nhưng New York thì khá sạch sẽ còn Hà Nội thì rất bẩn thỉu. Và đấy là sự thật.
Đường phố Hà Nội. Ảnh: tienphong.vn
Bởi thế, theo tôi, cấm bán hàng rong là một quyết định vội vã và “lười nhác”. Chúng ta thử đặt một phép tính cộng đơn giản nữa là cộng xem những gì để thành Hà Nội, thành Huế, thành Sài Gòn…? Chắc chắn không chỉ duy nhất là xe hơi, nhà cao tầng, sòng bạc, quán karaoke… Việc giữ lại hàng rong không chỉ là tính nhân văn đối với cuộc mưu sinh nhọc nhằn của những người lao động còn nhiều khó khăn mà còn là tính văn hoá trong đời sống hiện đại quá nhiều nguy cơ phá vỡ bản sắc của một vùng đất hay của một dân tộc.
Nhưng giữ lại hàng rong không phải là giữ lại tất cả các hình thức hàng rong bây giờ. Có không ít hàng rong đang làm mất đi cái thi vị của chính nó, khi các chị, các bà bày bán cua, cá, ốc, hến hay thịt lợn, thịt bò, thịt chó… trên những hè phố. Bởi thế, cấm hàng rong là cấm những gì đó giống hàng rong chứ không phải cấm những gánh hoa tươi, những gánh cốm, những thúng bánh khúc, những sọt chuối chín vàng...Cũng như xây những toà nhà hiện đại rất cần thiết để tạo nên một hình ảnh mới của một Hà Nội hiện đại và văn minh nhưng xây như thế nào và xây ở đâu chứ không phải bịt mất Hồ Gươm hay Hồ Tây như người ta định làm. Thậm chí nếu cho phép có người sẵn sàng lấp Hồ Gươm để xây một trung tâm thương mại và giải trí. Và theo họ, Tháp Rùa chỉ cần giữ lại với một chút nước xunh quanh giống như một cái bể cảnh vậy. Đây không phải trí tưởng tượng của một nhà văn. Đấy là một sự thật kinh hoàng mà không chỉ mình tôi biết.
- Nguyễn Quang Thiều
Ý kiến đóng góp và bài vở gửi cho Thư Hà Nội xin liên hệ với địa chỉ: kyduyen@vasc.com.vn hoặc hpthao@vasc.com.vn
Ho ten: Kim Dung
Dia chi: Ba Đình, Hà Nội
Tieu de: "Cò cưa" với pháp luật
Noi dung:Tôi đồng ý với tác giả Nguyễn Quang Thiều, trước bất cứ một chủ trương nào động chạm đến số đông người dân lao động, cần có sự cẩn trọng và giải pháp đó thể hiện tầm chiến lược, có tính nhân văn, không thể là một giải pháp tình thế, vội vã và “lười nhác” để rồi khiến số đông người dân lao động lao đao, quay sang đối phó. Thực tế khá nhiều chủ trương ban hành, người dân đối phó chứ không phải thực hiện, nói lên hai điều: Nhận thức của người dân chưa đầy đủ, và bản thân chủ trương đó có gì đó chưa ổn. Trước thông tin cấm hàng rong, đó đây đã có hiện tượng thay cho gánh, đội hàng đi bán rong, người dân cầm hai cái làn như đi chợ, nhưng thực ra vẫn là bán hàng rong, vì họ cần mưu sinh trước đã chứ chưa chắc họ đã có ý thức tạo nên phong vị văn hoá cho chúng ta thưởng thức đâu.
Như vậy, khi có chủ trương cấm bán hàng rong, câu hỏi đặt ra là thành phố định hướng họ chuyển nghề như thế nào để sống đây trong thời buổi giá cả tăng vùn vụt, đó mới đích thị là bài toán cần giải.
Mặt khác phải thấy một điều rằng, so sánh hàng rong thời Hà Nội xưa, với hàng rong thời Hà Nội hiện đại ngày nay đã có nhiều cái rất khác xa. Thời Hà Nội xưa, hàng rong (tôi tạm gọi là tinh hoa) quả thật mang phong vị riêng đặc sắc, nó đi vào nỗi nhớ, vào kỷ niệm không chỉ của người đi xa HN mà còn là nỗi nhớ của người ở ngay HN mỗi khi HN chuyển mùa, lạ thế đấy. Nhưng hàng rong HN thời hiện đại này (tôi tạm gọi là đại chúng), mật độ đã kinh khủng mà loại hình lại rất tạp nham: tôm, cua, ốc ,cá, thịt lợn, thịt chó… nhiều khi gây ô nhiễm môi trường sống và rất mất vệ sinh. Họ, những người bán hàng rong bất đắc dĩ, đa số do cuộc sống ở nông thôn khốn khó quá, đành bươn trải ra HN kiếm kế sinh nhai. Hàng rong loại này lại rất đông, rõ ràng không tạo nên phong vị nên thơ mà còn làm mất mỹ quan, làm nhếch nhác thêm đường phố HN. Như vậy, vấn đề là những mặt hàng nào thành phố cần quy định đưa vào chợ bán, những mặt hàng nào được phép bán rong, thâm chí những mặt hàng như hàng hoa, hàng cốm, …không gây mất vệ sinh đường phố, có thể còn khuyến khích người bán hàng ăn mặc như người HN cổ xưa, với áo dài tứ thân ( đôi khi tôi vẫn gặp trên đường) và rất thích thú ngắm nhìn họ, hẳn sẽ tạo nên nét đẹp riêng và rất hấp dẫn.
Nhưng tôi cũng không quá lo lắng như anh Nguyễn Quang Thiều. Mỗi thời đại có thước đo và chuẩn mực riêng. Cuộc sống sẽ tự điều chỉnh. Đó là quy luật và cũng là điều bí ẩn. Khi kinh tế- xã hội- văn hoá phát triển lành mạnh và văn minh, chắc chắn hàng rong Hà Nội ( tinh hoa) vẫn cứ tồn tại, tạo nên vẻ đẹp cho các thi sĩ có cảm hứng làm những bài thơ hay, hoạ những bức tranh đẹp. Bởi như anh viết đấy, ngay cả những nước như Mỹ, như Anh, như Úc… hàng rong vẫn tồn tại mà vẫn rất văn minh.
Điều tôi quan tâm lại là hiện tượng này, sau một thời gian làm quyết liệt, nay các cửa hàng kinh doanh có chỗ bán hàng cố định, ổn định lại bắt đầu tràn ra vỉa hè như cũ. Vậy thì chủ trương cấm bán hàng rong sẽ có hiệu quả thế nào đây, khi mà người dân chúng ta có thói quen sống “cò cưa” với pháp luật chứ không thực hiện pháp luật?
Ho ten: John Tran
Dia chi: USA
Email: quehuong2@...
Noi dung: Đất nuớc hội nhập nhưng xin đừng để mất bản sắc dân tộc. Gánh hàng rong là một trong nhiều nét của dân tộc Việt mà người xa xứ luôn nhớ tới. Gánh hàng rong còn nuôi lớn biết bao thế hệ, xin đừng bội bạc với gánh hàng rong.
Ho ten: Nguyen Quy Hieu
Email: nqhieu@...
Noi dung: Tôi thấy vấn đề cấp bách hiện nay là cấm mọi hình thức lấn chiếm vỉa hè, lòng đường chứ không phải cấm hàng rong.
Ho ten: Pham The Chien
Dia chi: 210 Doi Can, Ha Noi
Email: thechienp@gmail.com
Tieu de: Nen cam hang rong
Noi dung: Theo tôi, giờ đây chúng ta phải thực sự bắt tay xây dựng một Thủ đô hiện đại, văn minh, đồng thời bảo đảm an toàn giao thông. Như vậy, không thể níu giữ những hình ảnh hàng rong để gọi là “Thủ đô ta”. Không thể để lấn chiếm vỉa hè mất hết đường cho người đi bộ, mất vệ sinh và không thể để hàng rong quây kín khách du lịch chào hàng rất dai, làm xấu hình ảnh Thủ đô. Vì vậy tôi mong thành phố cho thực hiện chủ trương này, nhưng phải kiên quyết và triệt để, không nên nửa vời, không có ngoại lệ.
Ho ten: P. N. T
Noi dung: Việc cấm bán hàng rong là không nên. Hàng rong là một nét văn hóa đô thị của Việt Nam. Như lời Nguyễn Quang Thiều: Tổ quốc thức dậy thường thức dậy trong tâm hồn những đứa con bởi những điều giản dị như thế, rất chính xác. Những con người xa quê hương thường chỉ nhớ về Tổ quốc với những điều rất đơn giản như vậy... Chính phủ nên quy hoạch các cơ quan hành chính vào một khu và cấm bán hàng rong ở khu đó.
Ho ten: Nguyen Thi Kim Oanh
Dia chi: Dong Anh, Ha Noi
Email: matlauca@...
Noi dung: Nếu cấm hàng rong, Chính phủ có thể dự đoán được bao nhiêu đứa trẻ không được học hành đến nơi đến chốn, bao nhiêu học sinh đỗ đại học mà không đủ khả năng theo học. Rồi sự phân hóa giàu nghèo trong xã hội Việt Nam sẽ như thế nào?
Ho ten: Nguyễn Thị Huệ
Dia chi: Biên Hòa
Noi dung: Tôi rất đồng tình với tác giả Nguyễn Quang Thiều. Rất buồn khi nhiều vấn đề quản lý đưa ra giải pháp "CẤM". Trình độ quản lý bất cập của các cấp làm khó khăn thêm cho cuộc sống của người dân nghèo. Trong khi đó các đại gia giàu có cứ ngày càng giàu nhưng không có ai điều tiết. Bài viết thể hiện tính nhân văn, thật xúc động.
Ho ten: PVLuong
Email: luongphmvn@...
Noi dung: Tôi có một sự liên tưởng tới những quyết định mang nặng tính ý chí chủ quan của thập kỷ trước. Đô thị văn minh là do tất cả những người nơi đó chứ không phải hoàn toàn do những gánh hàng rong. Tôi biết cả một làng ở Hưng Yên sống bằng nghề bán báo rong. Còn nhiều số phận nghèo lắm.
Ho ten: Van Thu Trinh
Dia chi: Hà Nội
Email: kkct31@...
Noi dung: Theo tôi, việc cấm bán hàng rong trên vỉa hè là chủ trương hoàn toàn đúng đắn. Không thể theo ý kiến của một số người là làm mất đi đặc trưng của Hà Nội. Làm sao có thể so sánh đường phố Hà Nội với những đường phố của các nước khác trên thế giới, đặc biệt là các nước phát triển? Đường phố Hà Nội hầu hết đều rất hẹp và đông. Nếu các hàng rong chiếm hết vỉa hè thì còn đâu chỗ cho người đi bộ, cho các phương tiện giao thông khác? Đó là chưa kể đến việc xả rác bừa bãi trên đường, vì phần lớn những người này có ý thức rất kém. Theo tôi việc cấm cần làm ngay và làm triệt để.
>> Suy nghĩ của bạn về vấn đề này?