Bao giờ Hà Nội tinh hoa?

(VietNamNet) - Cả nước yêu Hà Nội, mong ước Hà Nội sẽ là tinh hoa của cả nước, nhưng bao giờ mới thật là tinh hoa”?. Nỗi day dứt của Nhà báo Thế Văn cũng là niềm khắc khoải của độc giả VietNamNet ở mọi miền, trong và ngoài nước.

Thư gửi Ngô A. D., TS-KTS, New York.

Bạn thân mến!

Lâu lắm chúng ta chưa có dịp cùng dong xe máy chầm chậm quanh hồ Thiền Quang ngát hương hoa sữa, thong thả hàn huyên đủ chuyện.

Tôi nhớ là từ sau cú “sốc”, như anh nói, với mẫu kiến trúc Thuỷ cung Thăng Long người ta mời anh thiết kế trong dự án tiền khả thi, do biết anh là đứa con sinh ra tại Hà Thành, xa quê từ nhỏ, thành đạt nghề nghiệp ở xứ người, nay tóc đã hoa râm, muốn thể hiện tâm huyết với quê hương. Tôi vẫn nhớ hình ảnh anh ngày nào thuyết minh say sưa về chiều sâu tâm linh, thế phong thuỷ và nét ẩn cao sang Hà Nội cuả một khu vui chơi hiện đại nhưng lại cho người ta cảm nhận về phương Đông, về Hà Nội không lẫn vào đâu được, càng không giống như Thuỷ cung của Singapore mà nếu nghe không nhầm thì do anh thiết kế. 

Phải chăng người ta đã lừa thành phố, lừa anh để bày ra dự án trên giấy chỉ nhằm bán đất và lừa các đối tác mưu lợi riêng thôi? Vụ án xẩy ra và cái gọi là Thuỷ cung Thăng Long thành chuyện khôi hài.

Sau chuyện bi hài này, vì nặng tình Hà Nội nên thỉnh thoảng anh vẫn về thăm dăm bữa, chứ không nằm dài cả năm như trước để tìm cơ hội làm điều gì đó có ý nghĩa ở Hà Nội. Và vì thế chúng ta chưa có dịp gặp lại nhau.

Tôi biết anh ngày ngày săn mạng đọc tin về đất nước, về thủ đô cho vơi thắc thỏm. Hẳn anh, cũng giống những ai yêu Hà Nội, vui với ngày hội 10-10 đánh dấu thời khắc lịch sử 52 năm trước người lính xâm lược cuối cùng rời khỏi mảnh đất Thăng Long. Và hẳn anh cũng phải phiền lòng về vụ một số người đã một thời hay đang có chức trọng quyền cao xin mua nhà công không phải phép. Dĩ nhiên không thể nào trót lọt, nhà to bạc tỷ phải trả lại, nhưng anh, tôi và nhiều người khác vẫn buồn vì ngày càng lộ ra thêm lắm nhà chức trách mà bấy lâu dân ngỡ là nêu gương, hoá ra tư lợi quá, trong khi hàng nghìn các cháu miền trung đang màn trời chiếu đất sau cơn bão số 6...

Khách sạn Hilton Opera Hà Nội

Những lần trò chuyện trước đây, anh Dũng hay nói về đặc tính của Hà Nội, cũng như các thủ đô trên thế giới, là sự nêu gương, bởi sự dẫn lộ và sự chọn lọc lấy cái tinh hoa bốn phương, của đất kinh kỳ. Anh hay hỏi: “Hà Nội của chúng ta xưa như thế, nay có được thế không?” Theo tôi, Hà Nội vẫn luôn luôn là một trung tâm đầu não chính trị, hiển nhiên rồi. Hà Nội luôn giữ được bình yên chính trị, hiện đang chờ đón Hội nghị cấp cao APEC với sự đảm bảo an ninh tốt nhất. Và về vai trò một trung tâm kinh tế, Hà Nội vẫn giữ vững vàng vị trí thứ hai sau Tp. Hồ Chí Minh về đóng góp nguồn lực tài chính cho ngân sách nhà nước, riêng 9 tháng đầu năm nay đóng góp khoảng 25.000 tỉ đồng.

Nhưng tiếc thay, Hà Nội hiện giờ hình như lại tụt hậu về môi trường kinh doanh so với TP Hồ Chí Minh và vài nơi khác, gây nản lòng các doanh nghiệp muốn tham gia thị trường Hà Nội. Do sự phiền nhiễu của môi trường hành chính và sự kém chữ “liêm” của giới công chức, ham ăn của “bôi trơn” (mà nhiều doanh nghiệp nói tới 10% chi phí của họ) hơn là đồng hành cùng doanh nghiệp, hiển nhiên họ không vì Hà Nội. Hà Nội cũng chưa có được một thương hiệu hàng hoá nào được coi là nhất nước, nói chi đến chiếm thị phần thương trường khu vực và quốc tế.

Lại có cả sự đứt gẫy nữa kia, đó là lối sống thanh lịch, là phong thái người Hà Nội từng một thời được ví với kinh đô Tràng An xứ Bắc. Nay thì vẻ nhếch nhác, xô bồ, lộn xộn, thô lỗ...lại chen vào, lại ngày ngày phơi bầy trên đường phố và tội phạm, tệ nạn vẫn là điều nhức nhối.

Dạo trước gặp nhau, chúng ta thường ngồi nhâm nhi ly cà phê quán Giảng hàng Gai, thích thú đàm luận về Hào khí Thăng Long. Anh đã đúng khi bác bỏ lời ai đó nói rằng “Thăng Long phi chiến địa”. “Phi” sao được, khi quân Nguyên Mông từng vào đốt phá kinh thành rồi tan tác trên bến Chương Dương; quân Minh từng chiếm đóng 10 năm rồi bị quân dân ta bao vây bức hàng phải mở hội thề Đông Quan để toàn mạng về nước; quân Thanh từng chiếm đóng mấy tháng rồi tan tác tháo chạy trước quân Tây Sơn xuân Kỷ Dậu 1789; và Hà Nội 19-12-1946; và Hà Nội “Điện Biên Phủ trên không” tháng 12-1972. Những trang sử hào hùng bất tử làm nên hào khí nghìn đời.

Di tích Hoàng thành Thăng Long phát lộ

Và hào khí ấy, thời bình thường chuyển thành trang hưng thịnh, triều đại nào cũng đạt tới cực thịnh đương thời. Là nhà kiến trúc, anh sảng khoái nói về các cung điện các thời Lý, Trần, Lê như đỉnh cao nghệ thuật kiến trúc bác học mỗi thời, về đình chùa miếu mạo khắp các làng sau thành phường phố cùng những kiến trúc nhà cổ, đều tiêu biểu cho kiến trúc tín dân gian. Tiếc rằng anh chưa có dịp ngắm dấu tích một phần phía tây kinh thành xưa đã phát lộ, chỉ một nền móng của cung Trường Lạc của Hoàng Hậu vua Lê Thánh Tôn cũng đủ làm thế giới ngạc nhiên thán phục cho rằng Quần thể di tích Hoàng thành Thăng Long xứng đáng được UNESCO công nhận là Di sản nhân loại. Vâng, thế mà kiến trúc Hà Nội sau Đại thắng 1975 thì sao? Anh nói rằng Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh là kiến trúc tưởng niệm hiện đại ở tầm thế giới.

Nhưng anh lại lắc đầu quá ngán bộ mặt kiến trúc phố xá tạp nham trong giai đoạn bùng nổ đô thị không kiểm soát nổi và Hà Nội cũng không đủ tầm, đủ người kiểm soát. Những bin-đing mấy chục tầng liên tiếp mọc lên tuy có cải thiện ít nhiều thẩm mỹ không gian với dáng vẻ hiện đại, nhưng dấu ấn kiến trúc, trong một số không gian nhất định nào đó, lại nặng về áp đặt, xa lạ với phương Đông, càng nhấn mạnh thêm sự khấp khểnh của cảnh quan đô thị.

Tôi từng trao đổi với anh về sự hưng thịnh thời xưa trong việc học, việc nâng cao không ngừng truyền thống đại học Quốc Tử Giám, nhân tài dồi dào bất tận làm nên nguyên khí quốc gia. Anh hay nói về các đại học uy tín thế giới và băn khoăn rằng ta chưa có chiến lược gửi con em, bất kể con ai miễn là xuất sắc, đến học để về làm kinh tế tri thức.

Xin nói thêm rằng ngay như Hà Nội tới nay vẫn chưa có chiến lược và chính sách chủ động đào tạo đội ngũ trí thức trình độ hiện đại và đội ngũ công nhân bậc cao giỏi các nghề hiện đại nữa là. Thành ra Hà Nội vẫn ăn sẵn nguồn lực trí thức tốt nghiệp các trường đại học với trình độ làng nhàng, lý thuyết cũ mà năng lực thực hành càng dở, trong khi chính các trường đại học kêu trời vì chính họ cũng thiếu đội ngũ giáo sư thực tài kế cận.

Và thế là ước mơ của anh về sự hưng thịnh nhờ kinh tế tri thức của Hà Nội, do hy vọng thủ đô nhạy bén nên sớm chuẩn bị nguồn “nguyên khí”, hiện vẫn xa vời. Trung tâm công nghệ thông tin của Hà Nội đã khai trương, nhưng chưa so được ngay cả khu Quang Trung của Tp Hồ Chí Minh. Còn lâu mới có thể nói tới một “Thung lũng Silicon” của Hà Nội, trong khi một Việt kiều ở Mỹ đã nói đến việc mở “Thung lũng Silicon “ ở Lạng Sơn kia. Chưa biết đến bao giờ Hà Nội mới có thể có nguồn làm giầu từ đào tạo đẳng cấp quốc tế các trình độ đại học và trên đại học. Còn lâu nữa Hà Nội mới biết đến nguồn thu lớn từ các dịch vụ đầu óc hiện đại như tư vấn tài chính, kiểm toán...

Vâng, thưa anh Dũng, hai tố chất nổi bật kinh kỳ- tinh hoa và thanh lịch- mà chúng ta tự hào về Thăng Long-Đông Đô một thưở, hiện là thách thức thế kỷ của Hà Nội của chúng ta. Hiện Hà Nội đang phải dành nhiều tâm sức chống tham những, giảm họp hành, giảm thủ tục hành chính phiền hà, tiêm sinh tố “Liêm” cho cán bộ, công chức, quan tâm đời sống thiết thực của dân nghèo v.v. Nghĩa là phải tốn nhiều công sức mà chưa rõ hiệu quả đến đâu, trong việc chữa khuyết tật, bệnh tật của hệ thống cơ chế lãnh đạo, điều hành việc công cũng như cọ rửa cái tâm và chỉnh trang bộ mặt công chức của mình. Câu chuyện kinh tế tri thức, tinh hoa, thanh lịch... nói bây giờ nghe có vẻ còn viển vông, nhưng lại là mơ ước của những ai yêu Hà Nội ở mọi miền đất nước hay làm ăn sinh sống tận chân trời góc bể, phải thế không anh?

Mong chúng ta sớm có dịp lần nữa thong dong trên đường phố Hà Nội mùa hoa sữa, nhâm nhi ly cà phê Giảng, ước ao nhiều điều về Hà Nội ....và đón chào 1000 năm Thăng Long.

• Thế Văn