Sau khi sinh, một số phụ nữ xuống sữa nhưng không bài tiết được do tia sữa không thông hoặc không thể sinh sữa do khí huyết quá hư suy từ trước, sau cơn vượt cạn. Với nhiều sản phụ, các biện pháp kích thích tạo sữa hoặc thông sữa hiện đại đôi khi không phát huy tác dụng bằng các bài thuốc dân gian truyền lại sau đây.

Nguyên nhân tình trạng thiếu sữa (ít sữa) ở sản phụ là trong khi chửa, đẻ khí huyết quá hư suy hoặc khi sinh con mẹ mất quá nhiều máu ảnh hưởng nghiêm trọng tới các mạch: xung, nhâm, đốc, đới và ngũ tạng, lục phủ; làm cho nguồn tân dịch bổ sung để sinh sữa thiếu hụt, lượng sữa sản sinh không đủ để nuôi con.

Mặt khác người mẹ có thể mất sữa (có sữa sau đó bị mất sữa) hoặc không có sữa hoàn toàn còn do trong khi mang thai, bầu sữa không to thêm hoặc có to thêm nhưng gần đến tháng sinh không thấy biểu hiện căng hoặc cắn nhức đầu vú, hoặc không thấy sữa non ra báo hiệu sắp sinh... mọi cảm giác khác thường gần như không cảm nhận được ở 2 vú.

Các nguyên nhân gây tắc, mất sữa

- Do khí huyết, ngũ tạng, lục phủ quá hư suy, xung - nhâm bất túc.
- Mối liên quan giữa vị kinh và vị tạng không bình thường.
- Ðường lạc nhũ mạch không thông.

Khắc phục thiếu sữa (ít sữa)

Triệu chứng:

Bầu vú không căng to hoặc căng to ít, mềm không căng cứng, day bóp không ra sữa hoặc ra rất ít không thành tia, không có cảm giác cắn nhức, tức sữa sau 3-4 giờ chưa cho con bú; có thể kèm theo triệu chứng toàn thân như: người gầy yếu, hoặc đang trong thời kỳ mang bệnh hư lao, bệnh nội thương khác hoặc người béo quá đàm thấp làm ảnh hưởng tới đường mạch lạc mà không sinh ra sữa được...

Bài thuốc:

- Thiên về khí huyết hư dùng bài: Ðương quy thân 32g, hoàng kỳ 32g, thông bạch 10 củ. Cách bào chế: Ðương quy thân tẩm rượu, hoàng kỳ mật chích. Sắc uống.
- Thiên về khí huyết hư kiêm biểu hiện tia sữa không thông dùng bài: Ðương quy 12g, thược dược 12g, xuyên khung 12g, nhân sâm 10g, bạch phục linh 10g, bạch chỉ 12g, cát cánh 10g, cam thảo 6g.

Chữa mất sữa (có sữa sau đó bị mất sữa)

Triệu chứng: Sau khi sinh, lượng sữa ra bình thường sau đó giảm dần không đủ cho trẻ bú, trẻ quấy khóc lúc đó người mẹ mới biết là thiếu sữa; hoặc tự nhiên thấy vú không căng tức và nhỏ dần; hoặc sau một đợt ốm rồi mất sữa...

Bài thuốc: Vương bất lưu hành 16g, bạch đinh hương 4g, lậu lô 16g, thiên hoa phấn 24g, bạch cương tàm 16g, xuyên sơn giáp 10g. Cách bào chế: Vương bất lưu hành tửu sao, bạch đinh hương, lậu lô, thiên hoa phấn, bạch cương tàm: vi sao; xuyên sơn giáp sao vàng. Sắc uống.

Chữa không có sữa hoàn toàn

Triệu chứng: Hai vú bình thường hoặc to hoặc nhỏ hơn một ít: trước và sau khi sinh không có có biểu hiện khác thường như không thấy tức, cắn nhức ở đầu và xung quanh núm vú..., không thấy dịch hoặc sữa ra, không thấy người ngấy sốt...

Bài thuốc: Ðương quy thân 12g, thược dược 12g, xuyên khung 12g, thục địa 16g, nhân sâm 12g, bạch phục linh 12g, bạch truật 12g, cam thảo 12g, hoàng kỳ 10g, nhục quế 10g, bạch chỉ 12g, đào nhân 12g, xuyên sơn giáp 10g. Sắc uống.

Châm cứu các huyệt: hiên trung, thiếu trạch, nhũ căn, hợp cốc.

BS. Trần Xuân Nguyên, Sức khoẻ & Đời sống