Tăng thuế thuốc lá vì ai?

(VietNamNet Nhận định) - Liệu tăng thuế có góp phần làm giảm tổng thể lượng tiêu thụ thuốc lá, hay chỉ làm giảm lượng thuốc lá sản xuất chính thức và tạo điều kiện cho thuốc lá lậu chiếm lĩnh thị trường một cách mạnh mẽ hơn nữa. Phân tích của chuyên gia kinh tế Bùi Văn.

Trong số những xôn xao về giá cả gia tăng trong thời gian gần đây, lại có những tin khiến người mừng người lo lẫn lộn: thuế thuốc lá có thể sẽ gia tăng, dẫn đến tăng giá thuốc lá.

Trong số những người mừng, có các chị các cô tuy không thích nhưng vẫn phải chịu đựng việc ngồi cạnh các quý ông hút thuốc trong nhà hàng hay trong văn phòng; có các ông bố bà mẹ đang rất buồn phiền khi thấy con mình bắt đầu phì phèo mà không thể kiểm soát được; có các quý bà quản lý ngân sách gia đình mà không thể thuyết phục đức ông chồng bỏ thuốc để cắt giảm chi tiêu. Tăng thuế thuốc lá cũng có thể là điều mừng của các nhà quản lý quốc gia khi thấy cơ hội tăng thu ngân sách. 

Trong số những người lo ngại, có những người đã coi thuốc lá là người bạn khó có thể xa rời; có những người đang tham gia vào ngành công nghiệp này: từ những nông dân trồng thuốc lá, đến những công ty sản xuất, và đến cả những sạp bán thuốc lá lẻ trên hè phố.

Câu hỏi chung của mọi người là việc tăng thuế thuốc lá nhằm mục đích gì?

Tất nhiên tăng thuế thuốc lá sẽ góp phần tăng cường bảo vệ sức khoẻ con người nếu có thể giúp lượng tiêu thụ thuốc lá giảm đi. Tăng thuế thuốc lá sẽ tăng nguồn thu ngân sách để tăng chi tiêu vào các mục đích tốt đẹp trong xã hội, với điều kiện tăng thuế suất sẽ thực sự làm tăng số thuế thu.

Thực ra, ít người biết đến một yếu tố khác trong dự kiến tăng thuế thuốc lá. Hiện nay chúng ta đang áp dụng thuế suất 65% đối với thuốc lá dùng nguyên liệu nhập khẩu, thuế suất 25% đối với thuốc lá dùng nguyên liệu trong nước, và thuế suất 45% đối với loại kết hợp hai nguồn nguyên liệu. Dưới sức ép của hội nhập quốc tế thì dần dần chúng ta sẽ phải thu hẹp khoảng cách đối xử phân biệt như vậy. Việc giảm thuế cho nguyên liệu nhập sẽ gây phản ứng tiêu cực từ xã hội, từ những người sản xuất trong nước, và từ cả các tổ chức chống thuốc lá trên thế giới. Vậy thì chỉ còn một cách là tăng thuế đối với thuốc lá dùng nguyên liệu trong nước.

Thuốc lá chính thức giảm, buôn lậu tăng

Một nghiên cứu gần đây của trường Đại học Thương mại và Bộ Y tế cho thấy: việc tăng thuế thuốc lá lên 65% - 70% có thể làm giảm 3,1% - 7,2% lượng tiêu thụ thuốc lá. Tuy nhiên, đây có lẽ chỉ là số liệu với số thuốc lá sản xuất và tiêu thụ chính thức có khai báo thuế. Còn đối với lượng thuốc lá nhập khẩu lậu đang tràn lan khắp nơi trên cả nước, do không chịu thuế gì nên khó có thể nói là sẽ giảm.

Nếu ai đó đã từng đến biên giới Tây Nam, sẽ thấy được cảnh tượng dòng người lũ lượt vác thuốc lá lậu qua biên giới, từ cụ già đến trẻ em. Nếu ai đó đã sang bên kia biên giới, sẽ thấy cả một hệ thống cung ứng hàng miễn thuế được dựng lên chỉ để cung cấp hàng lậu vào Việt Nam. Nếu ai đó đã từng ghé vào một sạp thuốc lá, chắc hẳn đã được nghe câu hỏi: mua thuốc lá nội hay thuốc lá ngoại? Những người này sẽ phải đặt câu hỏi là liệu tăng thuế có góp phần làm giảm tổng thể lượng tiêu thụ thuốc lá, hay chỉ làm giảm lượng thuốc lá sản xuất chính thức và tạo điều kiện cho thuốc lá lậu chiếm lĩnh thị trường một cách mạnh mẽ hơn nữa.

Tăng thuế nhưng tiền vào kho bạc có tăng?

Trong kinh tế có một khái niệm là chính sách thuế để tối đa hoá số thuế thu được, dựa trên thay đổi của lượng tiêu dùng so với thuế suất (còn gọi là độ co dãn của tiêu dùng). Nếu thuế suất tăng 2% mà lượng tiêu dùng chỉ giảm 1% thì số thuế thu được sẽ tăng lên. Ngược lại, nếu thuế suất tăng 1% mà lượng tiêu dùng lại giảm đi 2% thì số thuế thu được sẽ giảm đi.

Sẽ tương đối dễ dàng điều tra được độ co dãn của tiêu dùng nếu chỉ có một yếu tố là sản xuất trong nước. Tuy nhiên khi chúng ta có cả một dải biên giới và bờ biển rộng lớn, khi ở ta vẫn có những lực lượng buôn lậu ít biết sợ pháp luật, việc tính toán khả năng kiểm soát thuốc lá nhập lậu sẽ còn rất khó khăn phức tạp. Và không ai có thể bảo đảm là việc tăng thuế sẽ làm tăng số thuế thu được.

Ủng hộ xu hướng nào?

Nếu chỉ qua những lập luận trên, có thể ai đó sẽ đi đến kết luận: nếu tăng thuế suất mà không làm tăng số thu, nếu tăng thuế mà để cho hàng lậu chiếm lĩnh thị trường, thì thôi đừng tăng nữa.

Người viết bài này vẫn ủng hộ việc tăng thuế. Tuy rằng tăng thuế khó có thể tạo ra được một số đông những người bỏ thuốc lá, nhưng sẽ làm giảm số thanh niên trẻ (có thu nhập không cao) tham gia thêm vào đội quân hút thuốc. Tuy rằng tăng thuế có thể không làm tăng số thu, nhưng cũng bảo đảm được việc thực hiện các cam kết của quốc gia đối với quá trình hội nhập.

Chỉ có một điều phải quan tâm, nếu chỉ tăng thuế suất mà không có biện pháp tăng cường chống buôn lậu, thì có nguy cơ là tác hại sẽ cao hơn lợi ích. Điều này đúng với thuốc lá, mặt hàng dễ buôn lậu nhất, và cũng đúng với nhiều lĩnh vực khác mà chúng ta đang phải xử lý trong quá trình hội nhập.

• Bùi Văn

Theo bạn, tăng thuế thuốc lá có phải là biện pháp hữu hiệu để giảm lượng thuốc lá tiêu thụ?