Công ty Nissan từng bị phạt 170 triệu USD vì tránh thuế thông qua chuyển giá.

Các công ty đa quốc gia gần đây hay gọi đến Cục thuế TP.HCM thăm dò: ''Bao giờ thì Việt Nam chính thức bắt tay điều tra các vụ chuyển giá quốc tế?''. Ông Phan Hiển Minh, Trưởng phòng Thuế DN ĐTNN thuộc Cục Thuế TP.HCM nói: ''Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật thuế Thu nhập DN được công bố cuối tháng 6 chỉ có một dòng rất ngắn ngủi đề cập đến vấn đề chuyển giá, nhưng ngay lập tức họ đã hiểu ra Chính phủ đã bắt đầu để ý trở lại vấn đề này''.

Chuyển giá quốc tế là vấn đề trực tiếp đụng chạm đến việc thu thuế của các quốc gia khi mà nguồn vốn đầu tư xuyên quốc gia ngày càng tăng. Một chiếc tivi lắp ráp tại Việt Nam có thể sử dụng linh kiện sản xuất từ nhiều nước khác nhau. Khi cả dây chuyền sản xuất như vậy chỉ do một tập đoàn sở hữu thì sẽ dẫn đến vấn đề định giá nội bộ, tức là giá mà các công ty liên kết trong cùng tập đoàn ''bán'' hàng hoá hay dịch vụ cho nhau. Mục tiêu là nhằm nâng giá đầu vào ở những nước có thuế suất thuế thu nhập DN cao nhằm giảm lợi nhuận, từ đó giảm thiểu số thuế phải nộp. Bù vào đó, họ sẽ định chi phí đầu vào thấp ở những nước có thuế suất thấp hơn để tăng lợi nhuận.

Ví dụ, nếu thuế thu nhập DN ở Đài Loan là 20% và Việt Nam là 28% thì chi nhánh ở Đài Loan của một công ty có thể tăng giá chuyển giao hàng hoá và dịch vụ cho chi nhánh ở Việt Nam. Nếu khoản nâng giá là 100.000USD thì lợi nhuận báo cáo ở Đài Loan sẽ tăng 100.000USD và thuế nộp cho nước này tăng thêm 20.000USD. Đồng thời lợi nhuận báo cáo ở Việt Nam bị giảm đi 100.000USD, tức số thuế phải đóng ở đây giảm đi 28.000USD. Nghĩa là, thông qua việc chuyển giá này, công ty sẽ tiết kiệm được khoảng 8.000USD.

Có hay không các vụ chuyển giá tại Việt Nam?

Từ lâu, chính phủ các nước đã để ý đến vấn đề tránh thuế thông qua chuyển giá. Năm 1993, Cơ quan Thuế nội địa của Mỹ (IRS) đã điều tra và phán quyết rằng Công ty ôtô Nissan của Nhật đã tránh thuế bằng cách định giá rất cao các loại xe nhập vào Mỹ. Và cuối cùng Nissan cũng phải trả khoản phạt 170 triệu USD. Một năm sau, để trả đũa, Cơ quan Thuế vụ Nhật (NTA) tố cáo tập đoàn Coca-Cola đã cố ý khai báo thấp lợi nhuận thu được tại Nhật bằng cách tính giá ''quá đáng'' các nguyên vật liệu nhập từ Mỹ và áp đặt phí bản quyền rất cao cho các công ty con tại Nhật. NTA sau đó đã buộc Coca-Cola phải nộp một khoản phạt là 150 triệu USD.

Để tránh các tình huống này, các chính phủ thường áp dụng nguyên tắc giá mua bán công bằng, nghĩa là mức giá được đàm phán giữa hai bên trong điều kiện mua bán bình thường. Mức giá này có thể được xác định dựa trên giá thị trường hoặc chi phí sản xuất. Theo ông Richard Irwin, Phó tổng giám đốc phụ trách thuế và tư vấn của Công ty Kiểm toán PricewaterhouseCoopers tại Việt Nam, thường không dễ để có thể xác định mức giá công bằng này trên thực tế.

Theo ông Irwin, đa số các công ty con tại Việt Nam của các tập đoàn đều lỗ trong một thời gian khá dài, nhưng không đơn thuần vì các tập đoàn này định giá đầu vào cao để giảm lợi nhuận và tránh thuế. Ông phân tích, có nhiều nguyên dân dẫn đến lỗ, chẳng hạn như chi phí thành lập DN, thuê văn phòng và nhà ở tại Việt Nam cho các chuyên gia cao cấp quá cao, chi phí lao động cũng cao do thuế suất thuế thu nhập cá nhân cao, trong khi thị trường còn nhỏ bé và sức mua thấp. ''Điều quan trọng là họ không có lý do gì để chuyển giá ở Việt Nam, vì mặt bằng thuế thu nhập DN ở đây khá thấp so với các nước khác. Đó là chưa kể nhiều DN có vốn ĐTNN được hưởng ưu đãi đầu tư với mức thuế suất chỉ là 10% hay 15%, sau đó lại được giảm thuế trong nhiều năm liền'', ông Irwin nói. 

Như vậy, theo ông, để tăng lợi nhuận nhờ vào thuế suất thấp, rõ ràng các công ty đa quốc gia tại Việt Nam sẽ chọn cách định giá đầu vào thấp thay vì phải làm ngược lại để tránh thuế. Trong khi đó, thuế nhập khẩu của Việt Nam, theo ông Irwin hiện vẫn ở vào mức tương đối cao. Nếu bán nguyên vật liệu cho các công ty con tại Việt Nam với giá cao, số thuế nhập khẩu phải nộp dĩ nhiên sẽ cao và như thế chẳng có lợi gì cho các công ty mẹ.

Bà Nguyễn Thị Cúc, Phó tổng cục trưởng Tổng cục Thuế cho biết, nghị định hướng dẫn thi hành Luật thuế Thu nhập DN sửa đổi trong đó có riêng một phần quy định về chuyển giá quốc tế, sẽ được ban hành trước tháng 11. Tổng cục Thuế hiện đang lấy ý kiến các cơ quan thuế tại 5 tỉnh, thành lớn trước khi hoàn tất việc soạn thảo nghị định hướng dẫn này. Và cũng để chuẩn bị cho việc thực hiện các quy định về chuyển giá, trong tháng tới Tổng cục Thuế sẽ gửi các chuyên gia đi đào tạo tại Pháp. ''Tôi tin rằng qua các khoá đào tạo này, cán bộ thuế của Việt Nam sẽ có đủ năng lực cần thiết để điều tra các vụ chuyển giá'', bà Cúc nói.