VIET NAM NET

Cách đây mươi, mười lăm năm, khi xây dựng mô hình các tổng công ty (TCty) nhà nước, Chính phủ kỳ vọng sẽ nhờ đó mà hình thành các đơn vị kinh tế lớn, tập trung, có sức mạnh về nhân lực, vốn, công nghệ, phát huy hiệu quả kinh tế, vươn lên trở thành những tập đoàn kinh tế mạnh. Những kết quả của mô hình TCty nhà nước trong những năm qua là không thể phủ nhận. Tuy nhiên, cọ xát với cơ chế thị trường, các định chế đặt ra cho mô hình TCty dường như không còn phù hợp. Một loạt DNNN trực thuộc các TCty làm ăn không hiệu quả, đồng vốn bị thất thoát, trong cơ cấu cũng như trong cơ chế của các TCty nhà nước bộc lộ nhiều bất cập, đã và đang cần sự trợ giúp đắc lực của Nhà nước để tồn tại bởi không có khả năng tự bươn chải. Đã đến lúc cần cuộc "giải phẫu" mạnh đối với mô hình TCty nhà nước.

Doanh nghiệp yếu vì tổng công ty không mạnh

"Mong muốn lớn nhất của chúng tôi hiện nay là doanh nghiệp (DN) có thể tồn tại được" (chứ chưa phải là phát triển) - Đó là điều đã khiến các chuyên gia quốc tế thực sự bất ngờ khi họ đi tìm động cơ quan trọng nhất tác động đến những quyết định về mặt quản lý của DN trong các TCty nhà nước.

Tham vọng không thành

Cơ sở ban đầu cho việc thành lập các TCty là tập hợp các DN nhà nước (DNNN) trong cùng ngành sản xuất theo từng nhóm ngành. Mục tiêu đặt ra nhằm tăng cường tính cạnh tranh của các DN thông qua việc tạo ra sự hiệp lực cùng có lợi và đạt được lợi thế kinh tế nhờ quy mô bằng việc tập trung nguồn lực cho các lĩnh vực tài chính, công nghệ, tiếp thị và chiến lược phát triển. Tuy nhiên, một kết quả kiểm toán quốc tế vừa được công bố mới đây cho thấy, không có TCty nào trong số 9 TCty được kiểm toán đạt được mục tiêu đó. Ví dụ: Kết quả kiểm toán của TCty Lương thực miền Nam cho thấy mặc dù nhiều DN thành viên có những chức năng hoạt động giống nhau nhưng sự phối hợp hoạt động của các DN đó rất hạn chế. Ngoài khả năng hỗ trợ hoạt động tài chính nhà nước thì các văn phòng TCty cũng thiếu năng lực để có thể hỗ trợ các DN thành viên trong quản lý tài chính, chia sẻ công nghệ mới hoặc phát triển những sáng kiến tiếp cận thị trường chung.

TCTy: Không có khả năng hỗ trợ DN

DN chế biến thủy sản - gần như một nửa doanh thu là từ các hoạt động thương mại và nhập khẩu.

Cơ sở để TCty trong một số ngành đạt được tính kinh tế nhờ quy mô sẽ bị cản trở khi các DN thành viên tham gia vào các hoạt động kinh doanh không phải là mũi nhọn. Đối với các DN chế biến thuỷ sản, gần như một nửa doanh thu là từ các hoạt động thương mại và nhập khẩu. Ngay TCty Thuỷ sản cũng tập trung vào nhiều hoạt động kinh doanh khác: Xây dựng, đông lạnh, kho vận, đóng gói, sửa chữa tàu thuyền, du lịch, tài chính, dịch vụ lao động...TCty Lương thực miền Nam cũng đã chính thức được phép của Chính phủ tiến hành cả các hoạt động kinh doanh vật liệu xây dựng, sản xuất đồ đạc, giải trí, khách sạn nhà hàng, bất động sản và xây dựng. Kết quả kiểm toán quốc tế cũng chỉ ra rằng văn phòng TCty Lương thực miền Nam không đóng vai trò quan trọng đối với DN trực thuộc. Các DN thành viên của TCty độc lập trong các hoạt động thương mại, hoạt động DN và giữa các thành viên với nhau là mối quan hệ đối thủ cạnh tranh chứ không phải là hỗ trợ. Hơn nữa, văn phòng TCty thiếu các chuyên gia ngành để hỗ trợ chuyên môn cho hoạt động sản xuất và cập nhật những công nghệ mới, tập quán quốc tế tốt nhất cho DN thành viên của mình.

Đối với ngành giấy, năng lực chuyên môn của cán bộ văn phòng TCty còn hạn chế, do đó không hỗ trợ có hiệu quả cho các DNNN thành viên trong việc quản lý tập trung các nhà máy một cách hiệu quả, bán hàng, tiếp thị, cung cấp gỗ nguyên liệu, đề xuất dự án và kiểm soát tài chính. Ngành dệt cũng gặp phải vấn đề tương tự: TCty không tạo ra được giá trị vật chất cụ thể cho hoạt động kinh doanh của các DNNN thành viên.

Báo cáo của Cty kiểm toán Ernst & Young về TCty Ximăng cũng đưa ra kết luận rằng, TCty không có nhiều hỗ trợ để làm tăng khả năng tồn tại thương mại của các DNNN thành viên dưới vai trò cung cấp tài chính cho các dự án đầu tư xây dựng nhà máy xi măng, kiểm soát tình hình tài chính của toàn TCty cũng như tìm kiếm thị trường...

Cty mẹ-con: Mô hình "cứu cánh"?

Thật bất ngờ, các báo cáo kiểm toán đã đưa ra kết luận:TCty sẽ có thể hỗ trợ được nhiều hơn cho các DN thành viên nếu được tái cấu trúc theo mô hình công ty mẹ con. Trong đó, việc xác định chức năng và mục tiêu kinh doanh phải rõ ràng nhằm hướng tới việc đạt được lợi thế nhờ quy mô. Tuy nhiên, điều này cũng chưa đủ để đảm bảo rằng DNNN có thể khai thác tối đa tiềm năng thực sự của mình. Việc xây dựng một cơ chế hiệu quả và minh bạch để trao quyền và dẫn dắt DN theo mô hình Cty mẹ-con cho những cán bộ quản lý có năng lực là vô cùng quan trọng. Các chuyên gia cũng chỉ ra rằng, những nhà quản lý xuất sắc chính là đội ngũ cán bộ của các DNNN thành viên hơn là nhân sự của văn phòng TCty. DN cũng có thể tuyển nhân sự từ những ngành khác, nơi giám đốc DNNN tận tâm và có khả năng chèo chống DN vượt qua những bất lợi để tồn tại. Phát hiện cơ bản của những cuộc kiểm toán gần đây là cơ cấu của các TCty hiện tại chưa hiệu quả, do đó đã góp phần tạo nên sự yếu kém trong hoạt động của các DNNN.