Ngư dân: Người bảo vệ loài hải cẩu thầy tu

Thời tiết lúc năm giờ sáng vẫn còn khá mát mẻ. Ahmet "Charlie" Orhan lái con tàu nhỏ của mình qua những vùng biển Địa Trung Hải đầy rong biển đang hồng dần lên dưới ánh nắng ban mai. Ông đang đi thu lại những tấm lưới rải đêm qua dọc bờ biển đầy đá, hy vọng được một mẻ lưới nặng tay.

Trên khắp vùng biển Địa Trung Hải, hàng nghìn ngư dân khác cũng đang gỡ mẻ lưới đêm của mình. Nhưng mặc dù đây là công việc cả đời của họ thì hôm nay vẫn là một ngày đặc biệt với Charlie và những ngư dân khác thuộc thị trấn Aydincik, Thổ Nhĩ Kỳ. Ngày hôm nay, ông thống đốc sẽ mở một cửa hàng cho hợp tác xã đánh cá của họ—thành tựu mới nhất trong dự án đang được thực hiện, giúp cho ngư dân địa phương cũng như loài hải cẩu thầy tu Địa Trung Hải một cơ hội sống sót.

Địa Trung Hải... hết cá

Bảo vệ thiên nhiên, ngư dân đang bảo vệ chính bản thân mình.

Charlie là một ngư dân chính gốc. Với làn da nâu sạm vì suốt ngày phơi mình dưới ánh nắng và ánh mắt sáng lấp lánh, ông là cả một kho tàng kiến thức về môi trường biển địa phương. Cũng giống như các ngư dân thủ công khác trên thế giới, ông đặc biệt quan tâm đến việc số lượng cá đang ngày một ít đi. Ông nói: "Hồi những năm 1980, có biết bao nhiêu là cá. Nhưng giờ đây, tất cả chỉ còn là chuyện của quá khứ."

Thủ phạm chính là tàu đánh lưới quét. Đến từ các thành phố lớn, những con tàu này mang theo những bộ lưới khổng lồ, vơ vét tất cả mọi thứ mà chúng gặp phải trên đường. Theo luật định, tàu lưới quét chỉ được phép hoạt động cách bờ ít nhất là 3 dặm (4,8km), còn khu vực trong bờ dành cho ngư dân thủ công như Charlie. Tuy nhiên, trong suốt 20 năm qua, khi đã quét sạch cá mú ngoài vùng nước sâu, tàu lưới quét thường vào gần bờ hơn, tất nhiên là một cách bất hợp pháp. Ahmet Ali Safak, chủ nhiệm hợp tác xã đánh cá Aydincik, cho biết: "Số lượng ngư dân của Aydincik không hề thay đổi, nhưng trước khi tàu lưới quét và các tàu đánh cá lớn xuất hiện, chẳng bao giờ chúng tôi thấy lượng cá sụt giảm cả."

Cá ít đi là một tin xấu đối với ngư dân. Và cũng là một tin xấu đối với hải cẩu thầy tu Địa Trung Hải. Loài động vật nhút nhát này một thời đã từng sinh sống dọc vùng duyên hải Biển Đen, Địa Trung Hải và Đại Tây Dương từ Bồ Đào Nha đến Senegal. Nhưng ngày nay, chúng trở thành một trong những động vật có vú hiếm nhất trên thế giới. Hiện nay, chỉ còn khoảng 500 con còn sót lại, phân bố rải rác từ Thổ Nhĩ Kỳ, Hy Lạp, Morocco, Tây Sahara, Mauritania đến đảo Madeira. Những con sống ở Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ chỉ còn trên các đảo và miền duyên hải xa xôi theo từng cá thể, hoặc đàn đôi ba con.

Hải cẩu thầy tu cũng không còn

Hải cẩu thầy tu rất thích những vùng biển có nhiều hang đá.

Yalçin Savas, người phụ trách bảo tồn tại SAD-AFAG, tổ chức Thổ Nhĩ Kỳ hợp tác với Quỹ Thiên nhiên Hoang dã (WWF) về vấn đề bảo tồn hải cẩu thầy tu, cho biết: "Hải cẩu thầy tu rất thích những vùng núi đá yên tĩnh có nhiều hang động, bởi vì hang rất cần thiết cho hải cẩu con. Hang là nơi hải cẩu con sinh ra, tránh bão và ẩn náu khỏi các mối nguy hiểm khác. Đây cũng là nơi chúng bắt đầu khám phá và học hỏi từ hải cẩu trưởng thành. Khi bờ biển Địa Trung Hải trở nên ô nhiễm vì tàu vận tải công nghiệp, hải cẩu thầy tu đã mất rất nhiều môi trường sống."

Hoạt động săn bắn và mất môi trường sống là những nguyên nhân hàng đầu khiến cho số lượng hải cẩu thầy tu sụt giảm nhanh chóng. Gần đây, còn thêm một vấn đề khác nữa là thiếu nguồn thức ăn. Nhóm của Yalçin đã có đủ bằng chứng để khẳng định rằng lũ hải cẩu đang mắc chứng loãng xương, mà nguyên nhân chính là hiện tượng thiếu thực phẩm nghiêm trọng.

Hải cẩu thầy tu ăn bạch tuộc, mực và cá, những hải sản mà con người cũng ưa thích. Điều này khiến cho chúng buộc phải cạnh tranh trực tiếp với ngư dân để giành lấy nguồn thức ăn khan hiếm. Yalçin cho biết: "Đàn cá ít đi khiến cho lũ hải cẩu thầy tu bị tổn hại đủ đường. Chúng bị đói nên ít sinh sản thành công hơn, đồng thời còn bị một số ngư dân giết để trả thù cho tội "trộm" cá trong lưới của họ. Trên hết, hải cẩu non đôi khi bị mắc vào lưới đánh cá và chết đuối."

Hành động

Tàu lưới quét, "sát thủ" hàng loạt trên biển.

Điều trớ trêu là chính mâu thuẫn này lại đang giúp cho cả hai cùng tồn tại. Kể từ năm 1995, ngư dân Aydincik đã hợp tác với SAD-AFAG và WWF để bảo vệ hải cẩu thầy tu, đồng thời cải thiện đời sống của mình. Một trong những nhiệm vụ của dự án này là làm tăng số lượng đàn cá lên và bảo vệ môi trường sống của hải cẩu thầy tu. Những người đánh cá và các nhà khoa học của SAD-FAG đã cùng nhau lập ra hai khu vực "cấm đánh bắt" xung quanh hang hải cẩu, và sẽ tiếp tục lập thêm hai khu vực tương tự nữa. Yalçin nói: "Chúng tôi đã nghiên cứu và thấy rằng đàn cá đang tăng lên trong và xung quanh các khu vực "cấm đánh bắt".

Nhiệm vụ thứ hai của dự án là không cho tàu lưới quét lọt vào vùng đánh bắt thủ công. Theo Yalçin, đây là trách nhiệm của lực lượng bảo vệ bờ biển, nhưng hệ thống an ninh của Aydincik tỏ ra không được chắc chắn lắm. Để khắc phục tình trạng này, SAD-AFAG và WWF đã cấp cho hợp tác xã đánh cá một con tàu tuần tra. Ömer Demiryürek, thuyền trưởng tình nguyện của con tàu tuần tra, cho biết: "Chúng tôi không thể bắt giữ những ngư dân bất hợp pháp, nhưng chúng tôi đã chuẩn bị báo cáo cho cảnh sát để họ hành động. Ngoài ra, chúng tôi còn khuyến khích mọi người trong khu vực tố giác các hoạt động đánh bắt bất hợp pháp."

Con tàu tuần tra đang tỏ ra là một "chốt chặn" hữu hiệu - mặc dù tàu lưới quét vẫn vào gần bờ nhưng số vụ vi phạm đã giảm hẳn.

Còn nhiệm vụ thứ ba thì... đang được đón chào ngày hôm nay: chính thức khai trương cửa hàng mới của hợp tác xã đánh cá. Hợp tác xã là một phần quan trọng trong dự án của SAD-AFAG. Là tài sản chung của tất cả các ngư dân địa phương, hợp tác xã trả mua cá với mức giá hợp lý, sau đó bán lại cho người tiêu dùng. Điều này giúp cho ngư dân có một nguồn thu nhập ổn định hơn nhiều - nếu không có hợp tác xã, họ sẽ phải bán cá cho lái buôn bên ngoài và không phải lúc nào cũng nhận được "tiền tươi thóc thật." Bên cạnh đấy, hợp tác xã còn mang lại thêm sức mạnh cho ngư dân, chẳng hạn như vận động thực hiện lệnh cấm những phong tục đánh bắt không lành mạnh.

Kể từ năm 2002, Charlie và những ngư dân tận tuỵ khác đã tham gia khôi phục hợp tác xã đánh cá Aydincik vốn đang hoạt động đình trệ suốt mấy năm liền vì những vấn đề trong quản lý. Với sự hỗ trợ của WWF và SAD-AFAG, hợp tác xã đã trả hết nợ tồn đọng và mua một hầm lạnh mới. Cửa hàng đã được thiết kế lại và sửa chữa, sẵn sàng đi vào hoạt động.

Mặc dù lễ khai trương diễn ra rất ngắn gọn, hôm nay vẫn là một ngày hết sức có ý nghĩa đối với các ngư dân. Họ biết ơn SAD-AFAG và WWF vì đã giúp đỡ họ, đồng thời cũng cảm thấy tự hào vì những gì mà họ đã đạt được. Ahmet phấn khởi nói: "Với hợp tác xã, thu nhập và cuộc sống của chúng tôi sẽ đi lên. Trước đây, không ai biết rằng tại Aydincik lại có một chợ cá, nhưng giờ đây mọi người từ các thị trấn xung quanh đã biết rằng họ có thể mua cá tại cửa hàng của chúng tôi vào bất cứ lúc nào. Với những khu vực "cấm đánh bắt", chắc chắn sẽ có đủ cá cho cả chúng tôi lẫn lũ hải cẩu thầy tu."

Còn Charlie? Ông tuyên bố: "Tôi luôn luôn đấu tranh vì môi trường, vì nếu chúng ta làm hại thiên nhiên, chúng ta sẽ làm hại chính bản thân mình. Tôi muốn mọi người cũng nghĩ như chúng tôi và cùng bắt tay vào bảo vệ thế giới."

Khánh Hà (Tổng hợp)