Voi là những động vật bầy đàn, thở phì phì, rít, rống và tạo tiếng ầm ầm để giao tiếp với nhau. Các cuộc nói chuyện cấp thấp giữa các thành viên gia đình diễn ra vào ban ngày, ví dụ voi con gọi mẹ dừng lại để nó có thể bú. Đó là tiếng gọi ở khoảng cách gần. Vậy voi có thể giao tiếp khi chúng cách xa nhau vài chục kilomet, và khả năng đó có vai trò gì trong cuộc sống của loài động vật cạn lớn nhất này?

Một đàn voi trở về khi trời sắp tối.

Theo các chuyên gia động vật, voi châu Phi đã hoàn thiện nghệ thuật gọi đường dài. Chúng thực hiện phần lớn các cuộc gọi vào ban đêm, khi thời tiết mát hơn và âm thanh đi xa nhất. Họ đã nhận dạng gần 70 âm thanh khác nhau mà voi sử dụng để liên lạc với các thành viên trong đàn. Voi con nhanh chóng học để hiểu những chỉ dẫn về âm thanh của các con voi lớn tuổi, giống như tiếng ầm ầm mà làm cho cả đàn nhanh chóng di chuyển tới một vũng nước gần kề.

Michael Garstang, nhà khí tượng thuộc ĐH Virginia (Mỹ) cho biết voi truyền đi các bức thông điệp dưới dạng tiếng gọi khoảng cách ngắn và tiếng gọi đường dài. Nhiều tiếng gọi ầm ầm xảy ra ở tần số thấp dưới ngưỡng nghe của con người. Tần số âm thanh được đo bằng hertz (Hz). Tần số dưới mức nghe của con người ở vào khoảng 1-20 Hz. Nó có thể đi rất xa song các điều kiện của khí quyển có thể hạn chế quãng đường này.

Thời tiết và sự giao tiếp

Garstang và đồng nghiệp của ông đã thu thập và phân tích hơn 1.300 tiếng gọi của voi ở vùng đồng cỏ Namibia, nơi nhiệt độ ban ngày thường lên tới 49 độ C và gió thổi với tốc độ 32km/g. Garstang cho biết: ''Các cuộc gọi, được tiến hành khi điều kiện khí quyển thuận lợi nhất, có thể được nghe thấy trong phạm vi ít nhất là 285 km vuông. Tuy nhiên, các cơn gió mạnh và sóng nhiệt có thể phá vỡ sóng âm và giảm khoảng cách trên xuống chỉ còn chưa đầy 2,6 km vuông''.

Voi tắm bùn.

Gastang phát hiện rằng 96% các cuộc gọi đường dài của voi - có tần số dưới ngưỡng nghe của con người - xảy ra lúc chạng vạng tối hoặc bình minh. Các điều kiện khí quyển đạt độ lý tưởng gần lúc Mặt trời lặn hoặc mọc, khi nhiệt độ giảm và gió lặng. Voi ở cách xa nhau 10km có thể nghe thấy những cuộc gọi được tiến hành vào thời gian thuận lợi trên. Khả năng giao tiếp với nhau ở khoảng cách xa có ý nghĩa quan trọng đối với sự sống còn của voi.

Khi voi cái tới tuổi sinh sản, những con voi đực sung sức nhất trong độ tuổi 35-55 có thể ở cách xa nhiều kilomet. Voi cái thường muốn giao phối với con đực lớn và khoẻ nhất mà nó có thể tìm thấy. Nếu tiếng gọi của nó chỉ đi được chưa tới 1,6km, cơ hội tìm kiếm một con voi đực tốt giống thực sự là không tồn tại. Tiếng gọi truyền đi trong phạm vi 260 km vuông hoặc rộng hơn sẽ cải thiện đáng kể cơ hội tìm kiếm. Duy trì liên lạc với các nhóm khác gần lãnh thổ cũng có ý nghĩa quan trọng.

Theo nhà động vật học Joyce Poole tại Kenya, voi sống trong một xã hội nhập - tách, nghĩa là họ hàng thân thuộc thường nhập với nhau rồi lại tách ra. Các thành viên của một gia đình và nhóm khác thường liên lạc với nhau từ xa bằng cách sử dụng tiếng gọi tần số thấp.

Giao tiếp đường dài cũng giúp đảm bảo sự sống còn trong môi trường có nguồn tài nguyên hạn chế. Một con voi trưởng thành có thể ăn hàng chục kilogam lá mỗi ngày. Vào cuối mùa khô, thức ăn, chất dinh dưỡng và nước cực hiếm.

Giao tiếp đường dài cho phép các nhóm voi duy trì mức độ tách biệt nào đó với nhau. Các nhóm voi đi theo đường của một nhóm khác sẽ chết đói bởi nhóm trước đó đã gặm trụi lá cây. Garstang cho rằng nhu cầu tiến hoá có lẽ đã buộc voi phải giao tiếp trong những điều kiện môi trường tốt nhất. Vào buổi sáng, chúng thức dậy và tập hợp lại để tới chỗ kiếm ăn. Vào buổi tối, dạ dày của chúng căng phồng và chúng có thêm năng lượng để giao tiếp.

Một thế giới cần khám phá

Voi kiếm ăn.

Việc hiểu cách loài voi nghe và giao tiếp có ý nghĩa lớn đối với công tác bảo tồn. Trong tự nhiên, có vô số thông tin âm thanh được truyền đi. Ở những loài động vật bậc cao giống như voi, đó là một thế giới mà chúng ta đang bắt đầu khám phá. Chúng ta không biết âm thanh của con người có tác động như thế nào đối với các loài động vật. Tại Amboseli, Kenya, voi phải chịu đựng tiếng ồn của bốn máy phát điện diesel và nhiều xe buýt. Tất cả những phương tiện này can thiệp vào khả năng giao tiếp của chúng.

Poole cho biết: ''Một con voi đực thể hiện sự khó chịu bằng cách tạo ra tiếng ầm ầm đầy tức giận mỗi lần một chiếc xe buýt chạy qua cách nơi nó sống 2km. Những con đực đang tìm kiếm cơ hội giao phối cũng trở nên thù địch hơn với các con đực khác. Các nhà môi trường cũng lo ngại về tác động của các vụ thử hệ thống định vị siêu âm do Hải quân Mỹ tiến hành đối với cá voi và nhiều động vật biển. Hệ thống định vị dưới nước có thể làm tổn thương thính giác, làm xáo trộn các hoạt động sinh đẻ và nuôi con".

Giới khoa học tin rằng voi có thể nghe thấy các cơn bão ở cách xa 160-240km. Khi việc giết bớt voi được tiến hành ở một số công viên quốc gia tại châu Phi trong những năm 1990, voi có thể dò thấy và nhận ra âm thanh của cánh quạt trực thăng cách xa 130-140km. Chúng nhận ra đó là tín hiệu nguy hiểm và bỏ chạy theo hướng ngược lại. Poole nhận xét: ''Tầm quan sát của voi - thông qua giao tiếp tần số thấp - lớn hơn so với con người. Chúng ta cần tính tới tầm quan sát rộng này khi phân định đường biên giới tại các công viên quốc gia, thiết lập hành lang giữa các khu vực được bảo vệ cũng như xem xét sự di chuyển xuyên biên giới của voi''.

Minh Sơn (tổng hợp)