Những hình ảnh, bằng màu tự chế hay bằng nét khắc thô sơ, trên vách đá nhẵn dựng đứng hoặc nằm ngang, thể hiện những nhát cắt giản dị nhất của cuộc sống cổ xưa. Vâng, chắc bạn đã đoán ra: Đấy chính là tranh đá.

Ngắm bắn nai. Tác giả thậm chí còn vẽ cả cỏ trong bụng nai nữa đấy.

Có rất nhiều thuật ngữ được sử dụng để nói về tranh đá. Một số học giả chỉ gọi đây là chữ tượng hình, bởi vì chữ tượng hình còn được dùng để chỉ những hình vẽ trên nhiều chất liệu khác nữa, chẳng hạn như da thú, gỗ và xương. Chạm đá được dùng bên ngoài khu vực Bắc Mỹ để nhắc tới loại nghệ thuật gọt đẽo trên đá nhằm tạo ra hình ảnh. Thông dụng hơn là thuật ngữ khắc đá, dùng để chỉ cùng khái niệm với chạm đá. Nhưng dù là dùng thuật ngữ nào đi nữa, tất cả các từ nhắc tới ở trên đều dùng để chỉ những biểu tượng (bạn có thể gọi nó là tranh hay hình vẽ tuỳ ý) mà người xưa tạo nên trên mặt đá.

Có hai cách để tạo thành tranh đá (rất hiếm khi cả hai cách cùng được áp dụng để tạo một bức tranh đá): dùng màu để vẽ lên mặt đá, hoặc đục, cào, cạo và rạch lên đá để tạo hình vẽ mong muốn. Tại một số vùng, các "tác giả" thậm chí còn lợi dụng những chỗ nhô ra, thụt vào hoặc vết nứt trên đá để thể hiện một đặc điểm nào đó trong bức vẽ. Tranh đá còn được chia thành hai loại là mang đi được và không mang đi được: loại thứ nhất được tạo nên trên vách đá của hang, động, còn loại thứ hai là trên công cụ bằng đá như rìu, dao và bàn kê.

Hầu hết màu sắc của tranh đá có nguồn gốc từ khoáng chất. Màu đỏ được làm từ oxit sắt (hay còn gọi là hematit) hoặc đất son. Màu trắng được tạo từ đất diatomit hoặc thạch cao, màu đen từ than củi hoặc oxit mangan. Màu sắc được nghiền nhỏ, sau đó trộn với "keo" (nước, mỡ động vật, nước quả...) để chế biến thành sơn. "Nghệ sĩ" dùng ngón tay hoặc lông đuôi thú để bôi sơn lên vách đá, hoặc thậm chí dùng nguyên cục màu để tạo đường nét mang màu sắc như ý muốn.

Tranh đá xuất hiện tại nhiều khu vực khác nhau trên thế giới: châu Mỹ, châu Á, châu Phi, châu Âu và châu Úc, trong đó châu Phi thực sự là một kho tàng lớn về tranh đá. Trong thế giới tranh đá, mỗi phiến đá đều có hồn; hay nói cách khác, chúng mang ý nghĩa văn hóa riêng. Theo các nhà sử học và hang động học, giới thầy tu đạo Shaman là tác giả của một số tranh gần đây, với mục đích sử dụng lực lượng siêu nhiên để can thiệp vào cuộc sống con người. Tuy nhiên, rất nhiều bức tranh cổ xưa chỉ đơn thuần thể hiện những hoạt động trong cuộc sống hàng ngày như săn bắt, hái lượm hoặc vui chơi. Nhờ những bức tranh này, các nhà khoa học có thể xác định được tác giả thuộc nhóm người nào, sống vào giai đoạn nào, có những tập quán gì, và tập quán đó tồn tại trong bao lâu, v.v...

Bức tranh này thể hiện một cảnh sinh hoạt tôn giáo.

Vì lý do này, kỹ thuật xác định niên đại của tranh đá đóng một vai trò quan trọng trong công tác nghiên cứu hang động học và hình vẽ cổ xưa. Gần đây, nhóm nghiên cứu thuộc ĐH Newcastle và ĐH Quốc gia Australia đã tìm ra kỹ thuật carbon vô tuyến, xác định chính xác hơn niên đại của tranh đá. Nhờ đó, họ phát hiện ra rằng khu vực Ukhahlamba-Drakensberg, "mỏ" tranh đá đẹp nhất, nhiều nhất trên sa mạc Sahara có niên đại 3.000 năm tuổi chứ không phải chỉ xấp xỉ 1.000 năm như trước đây. TS Aron Mazel, thành viên nhóm nghiên cứu, lạc quan: "Với kỹ thuật mới này, chúng tôi hy vọng sẽ thu thập được nhiều thông tin chính xác về các bức tranh ở đây theo hệ thống. Biết đâu, chúng tôi lại chẳng khám phá ra những "bộ sưu tập" tranh ghi lại quá trình tiến hóa của cư dân nơi đây?"

Khánh Hà (Tổng hợp)