Giống người Neanderthal và con người hiện đại đầu tiên tới châu Âu đã phải vật lộn với những điều kiện luôn thay đổi do nhiệt độ ngày càng lạnh gây ra. Cả hai cùng tồn tại ở châu Âu cách đây khoảng 45.000-28.000 năm cho tới khi người Neanderthal tuyệt chủng. Giới khoa học vẫn chưa rõ tại sao con người lại sống sót trong khi giống người Neanderthal thì không?

Một sọ người Neanderthal.

Có nhiều giả thuyết được đưa ra để giải thích cho sự tuyệt chủng của người Neanderthal, chẳng hạn như người hiện đại tàn sát họ, kỹ năng giao tiếp, công nghệ săn bắn và tổ chức xã hội kém hơn so với người hiện đại. Tuy nhiên, nghiên cứu mới kéo dài 7 năm của 30 nhà khoa học từ 11 quốc gia trên thế giới cho thấy người Neanderthal tuyệt chủng là do không có khả năng thích ứng với sự thay đổi khí hậu. Ngoài ra, theo Jerry van Andel, nhà địa chất thuộc ĐH Cambridge ở Anh, trưởng nhóm nghiên cứu, người Neanderthal cũng không thay đổi các phương thức đi săn khi các loài thú lớn giống như mammoth, bò rừng, hươu đỏ chạy về phía nam và khi lục địa châu (từng có nhiều rừng bao phủ) trở thành lục địa có ít cây cỏ, nửa sa mạc trong giai đoạn cuối cùng của Kỷ Băng hà.

Jerry van Andel cho biết: ''Lợi thế lớn của con người là họ đã cải tiến công nghệ đi săn, tổ chức xã hội phức tạp hơn, mở rộng việc sử dụng tài nguyên để chuyển khỏi lối sống tĩnh tại, thích ứng với các điều kiện do nhiệt độ lạnh hơn gây ra. Để đưa ra kết luận này, các nhà khoa học đã kết hợp dữ liệu về nhiệt độ, phong cảnh và hệ thực vật của cổ môi trường với bản đồ các địa điểm khảo cổ. Điều đó đã giúp họ theo dõi sự di chuyển của cả người Neanderthal và người nguyên thuỷ".

Nghiên cứu trên lật nhào quan điểm lâu nay rằng người Neanderthal là giống người thích nghi với khí hậu lạnh do chân tay ngắn và thân hình đồ sộ. Theo Andel, người Neanderthal có sức chịu lạnh và thích sự ấm áp giống như người nguyên thuỷ - người xuất hiện cách đây chừng 45.000 năm. Thực ra, không có sự khác biệt nhiều giữa hai giống người. Cách đây 60.000 năm, nhiệt độ ở thấp hơn hiện nay khoảng 5^oC.

Khi con người đầu tiên tới châu Âu cách đây 45.000 năm, họ có nhiều nét văn hoá chung với người Neanderthal. Cả hai đều biết sử dụng lửa, dùng đá để làm công cụ, bữa ăn gần như toàn là thịt, biết chăm sóc người bị thương và thỉnh thoảng chôn người chết, sử dụng lông và da động vật giữ ấm. Vào thời điểm đó, nhiệt độ ở châu Âu tương đối ôn hoà. Rừng và đồng cỏ ở khắp nơi và động vật lớn phát triển mạnh. Người Neanderthal và người Aurignacian (giống người nguyên thuỷ nhất ở châu Âu) đều thích ứng tốt với môi trường này và không phải di chuyển nhiều để tồn tại.

Tuy nhiên, mọi thứ bắt đầu thay đổi cách đây chừng 40.000 năm. Khi nhiệt độ giảm, các mũ băng trôi dạt xa hơn về phía Nam, lượng tuyết tăng lên và hệ thực vật từng nuôi dưỡng các loài động vật lớn biến mất. Bò rừng, mammoth, hươu đỏ và các loài động vật khác di chuyển về phương Nam. Người Neanderthal và người nguyên thuỷ cũng đi theo chúng. Tuy nhiên, không chỉ có nhiệt độ thay đổi. Môi trường mới là nửa sa mạc hoặc đồng cỏ bằng phẳng ít có cây to. Việc bắt động vật trong môi trường đó khó khăn hơn rất nhiều bởi không thể lén tới gần chúng và chúng cũng không tập hợp thành những đàn lớn.

Đối với người Neanderthal, hiếm khi thọ quá 30 tuổi, môi trường đi săn mới quá nguy hiểm và ít thành công hơn. Điều đó làm họ không thể sống sót. Người Neanderthal, thường dựa vào sự che phủ của rừng để đâm các động vật sống theo bầy đàn, tỏ ra là những tay thợ săn kém hiệu quả hơn khi lén đuổi theo các động vật hiện phân bố thưa hơn. Do kiếm được ít thức ăn hơn, người Neanderthal suy yếu, dễ mắc bệnh và đối mặt với những mối đe doạ khác. Trong khi đó, người nguyên thuỷ cũng vật lộn và cuối cùng họ cũng thích ứng được với môi trường đang thay đổi.

Sự suy tàn của người Aurignacian bắt đầu muộn hơn người Neanderthal. Họ đã rời bỏ các địa điểm phía Bắc cách đây khoảng 37.000 năm, di chuyển về phía Nam và phía Tây tới bán đảo Iberia (Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha ngày nay). Cách đây chừng 33.000 năm, nhóm người thứ hai tên là Gravettians đã thay thế người Aurignacian ở nhiều vùng châu Âu. Công nghệ tiên tiến hơn cộng với tổ chức xã hội phức tạo hơn đã giúp người Gravettian sống sót trong điều kiện thời tiết lạnh hơn. Những vũ khí chẳng hạn như giáo mác đã giúp thợ săn giết hoặc làm bị thương con mồi từ xa. Họ cũng sử dụng sợi cây để làm lưới đánh cá cũng như bẫy các động vật nhỏ. Cách đây khoảng 25.000 năm, văn hoá Aurignacian gần như biến mất hoàn toàn, chỉ còn lại vài nhóm nhỏ phân tán ở Nam Âu.

Minh Sơn (Theo National Geographic)