Tại sao con người lại là động vật duy nhất có khả năng sử dụng ngôn ngữ, mặc dù loài linh trưởng có thể hiểu được một số nguyên tắc cơ bản về từ ngữ? Theo một nhóm nghiên cứu người Anh và Mỹ, đó là nhờ một bước nhận thức quan trọng trong cấu trúc ngôn ngữ.

Khỉ thật, bé nói... "Xuân" xem nào!

TS Marc Hauser thuộc ĐH Harvard (Mỹ), thành viên nhóm nghiên cứu, cho biết: "Loài khỉ hoàn toàn có thể nắm bắt được những nguyên tắc cơ bản về cấu tạo từ nhưng chúng lại không thể hiểu được những nguyên tắc quan trọng hơn tạo nên giai đoạn quan trọng tiếp theo về cấu trúc ngôn ngữ. Ví dụ, khỉ có khả năng nắm vững những cấu trúc từ đơn giản, chẳng hạn như sau "the" và "a" luôn luôn có một từ khác. Nhưng với mẫu câu "nếu ... thì" thì chúng đành bó tay. Tất cả mọi ngôn ngữ của loài người đều phải dựa vào ngữ pháp, và ngữ pháp chính là cánh cửa nhận thức mà chúng ta phải đi qua thì mới có thể xây dựng và sử dụng ngôn ngữ."

Cùng với Tecumseh Fitch, nhà tâm thần học thuộc ĐH St Andrews (Scotland), Hauser tiến hành 2 cuộc thử nghiệm đối với khỉ sóc bằng cách cho người đọc to các từ có 1 âm tiết. Trong cuộc thử nghiệm thứ nhất, giọng nam đọc lên một từ, sau đó là đến giọng nữ, cứ thế lần lượt đọc hết các từ chuẩn bị sẵn. Lũ khỉ phản ứng trước những lần nghỉ của cách đọc này bằng cách nhìn vào loa phát thanh. Điều này chứng tỏ rằng chúng có khả năng nhận biết quy luật đơn giản nói trên.

Trong cuộc thử nghiệm thứ 2, quy luật đọc như sau: giọng nam đọc to 1, 2 hoặc 3 từ, sau đó giọng nữ lặp lại. Kiểu này phức tạp hơn một chút, có tên gọi là đệ quy, nghĩa là quy luật trong quy luật. Lần này, bọn khỉ không phản ứng gì vì không nhận ra chỗ ngắt, trong khi con người có thể nhận ra được quy luật này mặc dù không giải thích được đó là quy luật gì.

David Premack, một chuyên gia ngôn ngữ linh trưởng nổi tiếng, cho biết: "Năng lực đệ quy là khả năng chỉ tồn tại ở con người, nó không chỉ chi phối ngôn ngữ mà còn ảnh hưởng đến hầu hết hành vi của chúng ta. Chẳng hạn, trong lớp học chúng ta thường thấy trò A quan sát trò B đang nhìn trò C ngắm thầy giáo. Nhưng đối với tinh tinh, chúng ta chỉ thấy tinh tinh A nhìn mẹ, tinh tinh B nhìn mẹ, tinh tinh C cũng nhìn mẹ. Mặc dù năng lực đệ quy không phải là điều tối cần thiết đối với ngôn ngữ (vì vẫn có những câu không tuân theo quy luật đệ quy), nhưng vì không nắm bắt được năng lực này nên loài khỉ không thể phát triển ngôn ngữ của chúng được. Về mặt thể chất, khỉ không biết nói - chúng không thể bắt chước hành động một cách hoàn chỉnh và cũng không thể dạy lại cho đồng loại. Trong khi đó, dạy và học là những kỹ năng cần thiết để phát triển ngôn ngữ. Việc nắm bắt được quy luật đệ quy cho phép con người tư duy những khái niệm trừu tượng, sử dụng phép ẩn dụ và hiểu được vấn đề thời gian. Mặc dù vậy, chúng ta vẫn chưa biết được là con người hiện đại có năng lực nhận biết mẫu ngôn ngữ đệ quy bẩm sinh hay không."

Khánh Hà (Theo NewScientist)