Khi khai quật đầm lầy than bùn nhằm tìm kiếm cặn chì và phấn hoa tại Dijon (Pháp), các nhà khoa học tình cờ phát hiện ra một thị trấn mỏ của người Celt vào khoảng thế kỷ I trước CN. Phát hiện này cung cấp thêm một bằng chứng để cảnh báo con người hiện đại: chất thải chì mà chúng ta tạo ra ngày nay sẽ còn tồn tại dai dẳng trong hàng nghìn năm sau.

Khai thác mỏ chì hôm nay có thể di hại cho hàng nghìn năm sau.

Trước đây, giới khảo cổ học nghi ngờ rằng, vào khoảng thế kỷ I sau CN, con người đã từng khai thác mỏ quanh khu vực đầm lầy than bùn này. Tuy nhiên, vì không có bằng chứng xác đáng nào nên tất cả vẫn chỉ là giả thuyết. Theo Fabrice Monna, trưởng nhóm nghiên cứu thuộc ĐH Bourgogne (Pháp), phát hiện nói trên không chỉ có giá trị về mặt khảo cổ học. Nó còn là hồi chuông cảnh tỉnh đối với chúng ta về khả năng tồn tại lâu dài của ô nhiễm chì.

Khoảng 20% lượng ô nhiễm chì trong đầm lầy than bùn ngày nay đã được tạo ra từ trước thế kỷ XI, còn khoảng 50% từ trước thế kỷ XVIII. Do bị lưu giữ trong các vật liệu hữu cơ như than bùn, chì sẽ không bị nước cuốn đi. Monna nhấn mạnh rằng các nhà nghiên cứu cần phải chú ý nhiều hơn đến nguồn gốc ô nhiễm: "Điều này có nghĩa là, chất thải chì mà chúng ta tạo ra ngày nay sẽ còn tồn tại dai dẳng trong hàng nghìn năm sau. Ngày nay, khu vực này hoàn toàn xanh tốt và không hề có bóng dáng của cuộc sống công nghiệp. Nhưng rõ ràng là dấu vết hoạt động của con người vẫn còn in hằn trong đầm lầy. Chẳng hạn, chì chỉ mới được khai thác từ thế kỷ XIX, nhưng trong mỗi gam than bùn đã có tới 80 microgram chì. Như thế là quá cao".

Khu đầm lầy than bùn mà nhóm nghiên cứu của Monna khảo sát thuộc vùng Morvan, cách Dijon khoảng 100km về phía Tây Nam. Các nhà nghiên cứu không tìm thấy bất cứ bằng chứng nào về hoạt động khai thác mỏ từ trước năm 1300 trước CN, căn cứ vào mức ô nhiễm chì tự nhiên tại điểm khai quật. Dữ liệu phấn hoa cho thấy khu vực này mọc toàn cây phỉ, cây sồi và một số loài ngũ cốc.

Đến khoảng năm 1300 trước CN, mỏ chì đầu tiên được mở. Thời ấy, chì là nguồn nguyên liệu quý dùng để làm tan chảy các loại quặng khác. Cho thêm chì vào hợp kim sẽ khiến cho điểm nóng chảy của hợp kim xuống ngang bằng với nhiệt độ của lò than - 700^oC. Ngoài ra, chì còn được dùng làm ống nước hoặc thùng chứa. Thời điểm mở mỏ được đánh dấu bằng lượng chì tăng vọt trong đầm lầy và sự sụt giảm lượng phấn hoa của các loài cây địa phương, bởi vì cây bị đốn hạ làm củi đốt lò. Ô nhiễm chì trở nên cao nhất vào thế kỷ I trước CN, sau khi bộ tộc người Celt đến định cư tại khu vực này để khai thác chì, bạc và kẽm. Đỉnh cao này được lặp lại một lần nữa vào thế kỷ XIX, trong cuộc cách mạng công nghiệp. 

Khánh Hà (Theo Nature)