Tên của loài chim gắn liền với cái tổ hình bếp lò độc đáo.

Chim lò Hornero, tên khoa học là Furnarius rufus, sống rất phổ biến ở Brazil và Argentina. Cái tên ngộ nghĩnh của chúng bắt nguồn từ những chiếc tổ độc đáo, giống hệt hình bếp lò. Khi chim trống và chim mái cùng cất giọng, bao giờ con trống cũng hót trước với nhịp độ khoảng 6 nốt/giây rồi tăng dần lên. Thay vì "phu xướng phụ tuỳ" - chồng hát vợ hát theo - thỉnh thoảng chim mái hót một tiếng để ngắt quãng "bài hát" của chim trống, tạo nên nhịp điệu hết sức du dương.

Theo nhóm nghiên cứu, bao gồm Rodrigo Laje thuộc ĐH Buenos Aires (Argentina) và Gabriel Mindlin thuộc ĐH California (Mỹ), thực ra chim lò "xướng âm" theo nguyên tắc vật lý đơn giản chứ không phải là do tài năng âm nhạc thực sự. Trước đây, nhiều nhà sinh vật học cho rằng việc chim lò "hợp xướng" giống như nguyên tắc của một con lắc, hoạt động theo quá trình rung của xà treo. Chỉ có điều "bản hợp xướng" khác con lắc ở chỗ: nhịp điệu của nó ổn định hơn.

Ngược lại, Laje và Mindlin lại nghĩ rằng chính cơ điều khiển khí quản và minh quản của chim lò mới hoạt động như một cỗ máy tạo dao động phi tuyến tính. Cơ quan tạo dao động phi tuyến tính có khả năng phản ứng với những tín hiệu điều khiển theo nhiều cách hết sức phức tạp. Sau một thời gian dài nghiên cứu tiếng hát của các đôi song ca, hai nhà khoa học nhận thấy các nốt nhạc mà chim lò tạo ra thường có tỉ lệ tương đối đơn giản, và cứ vài giây lại thay đổi một lần. Thông thường, cứ 3 nốt của chim trống đi với một nốt của chim mái. Ngoài ra, tỷ lệ có thể thay đổi thành 1:4, 2:7 và 3:10.

Với tốc độ hót nhanh như chim lò, con người sẽ không tài nào tạo ra được những nhịp điệu phức tạp như trên. Chim lò làm được bởi vì chúng không có khả năng đếm nhịp, chúng chỉ việc để cho cơ cổ rung lên cùng nhau mà thôi. Sử dụng mô hình toán học, Laje và Mindlin thấy rằng nếu một máy dao động phi tuyến tính tác động lên một máy khác, chúng cũng tạo ra cùng tỉ lệ nhịp điệu như chim lò Hornero. Nếu nhịp dao động của máy thứ nhất tăng lên, máy thứ 2 cũng tự động chuyển theo các tỷ lệ cố định, như chính tỷ lệ mà chim lò tạo ra. Như vậy, khả năng âm nhạc của chim lò hoàn toàn chịu sự chi phối của tự nhiên mà thôi.

(Khánh Hà - Theo Nature)