- Từ tìm tòi của mình, bạn đọc Nguyễn Thành Tâm gửi tới VietNamNet ý kiến đóng góp cho chương trình "Chung kết cuộc thi Hà Nội 36 phố phường" của VTV3 – Đài Truyền hình Việt Nam. Theo tác giả, chương trình được phát trực tiếp ngày 9/10/2010, có một câu hỏi mang tính chất quyết định đến kết quả chung cuộc nhưng đáp án lại chưa đúng.

Khu vực đồng hồ đếm ngược "nghìn năm Thăng Long - Hà Nội" buổi sáng sau Đại lễ, ngày 11/10. Ảnh: Thái Anh

Cụ thể, trong câu hỏi thứ 5: “ Thăng Long kể từ năm 1010 cho đến nay, đã có bao nhiêu lần đổi tên?” Các đáp án được đưa ra là

• A. 10 lần
• B. 7 lần
• C. 6 lần
• D. 3 lần

Và đáp án được chương trình cho là chính xác là đáp án B: 7 lần đổi tên của Thăng Long – Hà Nội.

Nhưng sau khi đã có sự tra cứu kĩ về các cứ liệu lịch sử, tôi thấy rằng, Thăng Long – Hà Nội đâu chỉ có 7 lần đổi tên, mà thực tế là 12 lần. Cụ thể vào những năm sau đây:

• Lần thứ 1: năm 1010 được đặt tên là Thăng Long do Lý Thái Tổ (1).
• Lần thứ 2 : năm 1014 đổi tên là Nam Kinh , cũng do Lý Thái Tổ(2).
• Lần thứ 3 : từ năm 1279 đến 1284, đổi tên là Trung Kinh, do vua Trần Nhân Tông(3).
• Lần thứ 4 : năm 1400 , đổi tên là Đông Đô dưới thời Hồ Quý Ly(4).
• Lần thứ 5 : năm 1408, đổi tên là Đông Quan dưới thời giặc Minh xâm lược (còn gọi là Minh thuộc)(5).
• Lần thứ 6: năm 1430 , đổi tên là Đông Kinh dưới thời Lê Thái Tổ(6)
• Lần thứ 7 : năm 1466, đổi tên là Trung Đô, thời Lê Thánh Tông(7).
• Lần thứ 8 : năm 1469 , đổi tên là Phụng Thiên, cũng do vua Lê Thánh Tông (8)
• Lần thứ 9: từ năm 1740 – 1786, tên gọi Đông Đô, thời Lê Hy Tông (9)
• Lần thứ 10 : sau năm 1789 đại phá quân xâm lược Thanh, đổi tên là Bắc Thành, do vua Quang Trung đổi tên (10).
• Lần thứ 11 : năm 1805 lại đổi tên là Thăng Long (11), nhưng không phải là chữ (昇 龍) của Lý Thái Tổ mà lại là (昇 隆), với ý nghĩa là hưng thịnh, chữ (隆) được lấy từ niên hiệu của Gia Long, đặt lên Thành Thăng Long như mang ý nghĩa khẳng định quyền làm chủ và uy quyền lên vùng Bắc Hà ngày trước.
• Lần thứ 12: Năm 1831, đổi tên là Hà Nội, dưới thời vua Minh Mạng (12).

Đó là sai sót về mặt kiến thức lịch sử. Ngoài ra còn một lỗi khác dễ nhận ra hơn nhiều, dễ gây ra hiểu nhầm không chỉ với người chơi lúc đó mà còn với bất kì ai để ý câu hỏi: đó là “kể từ” trong câu hỏi “Thăng Long kể từ năm 1010 cho đến nay, đã có bao nhiêu lần đổi tên?” .

Đây là một nhóm từ rất dễ gây hiểu nhầm, bởi nó không cho biết có tính hay không tính mốc Thăng Long năm 1010? Nếu đã gọi là đổi tên, thì phải tính từ Thăng Long năm 1010 đến tên gọi tiếp mới gọi là một lần, chứ bản thân tên gọi ban đầu, thì có mốc nào để tính là đổi nữa?

Do vậy, câu hỏi sẽ là chặt chẽ, nếu sửa thành: “ Đã có bao nhiêu tên gọi chính thức của Thăng Long từ năm 1010 đến nay?”.

• Nguyễn Thành Tâm

****************************

Tài liệu tham khảo:

(1): Thiên đô chiếu – Chiếu dời đô

(2): Đại Việt Sử Ký Toàn Thư – NXB KHXH, Hà Nội, 1998, tập 1, trang 244

(3),(5), (9),(10),(11), (12): Đại Nam Nhất Thống Chí – NXB KHXH, Hà Nội, 1971, tập 3, trang 151-152

(4): Nguyễn Trãi, Toàn Tập, NXB KHXH, Hà Nội, 1976, trang 217.

(6): Nguyễn Trãi, Toàn Tập, NXB KHXH, Hà Nội, 1976, trang 216.

(7): Đại Việt Sử Ký Toàn Thư – NXB KHXH, Hà Nội, 1998, tập 3, trang 211, và tập 2, trang 411

(8): Đại Việt Sử Ký Toàn Thư – NXB KHXH, Hà Nội, 1998, tập 2, trang 437

13: Philippe Papin, Lịch sử Hà Nội, NXB Mỹ Thuật, Hà Nội, 2010, trang 58, 109, 113,114

14. Pierre Clement và Nathalie Lancret, Hà Nội chu kỳ của những đổi thay, NXB KH&KT, Hà Nội, 2005, trang 20, 79,80 ( Bản đồ Hồng Đức)

15. Nguyễn Vinh Phúc - Trần Huy Bá - Ðường phố Hà Nội - H. 1979, tr 12

16. Thiều Chửu, Hán Việt Từ Điển, NXB Văn Hóa Thông Tin, 2005, trang 661, 731.